Савол: Қуръонда “Ҳадислар уйдирмадир” деган оят бор экан. Бу тўғрими?
Жавоб: Ҳадис – “қадим” (эски) сўзининг зиддидир. Яъни “янги” дегани. Бундан ташқари “сўз” ва “хабар” деган маъноларга ҳам келади. Қуръони каримда учрайдиган барча “ҳадис” калималари, “сўз” ва “хабар” маъносида келган. Истилоҳда, яъни Ибора сифатида Расулуллоҳдан ривоят қилинган хабарларга ҳадис дейилади. Ҳадиси шариф Расулуллоҳнинг шарафли, муборак сўзларидир.
Савол: Баъзи кимсалар, Имоми Аъзам ҳақида “Абу Ҳанифанинг ҳадис илми заиф” дейишади. Бундай дейишдан мақсадлари нима?
Жавоб: Ҳадис илми заиф бўлса, фиқҳ илмида қандай қилиб чўққига чиқибди? Булар бир-бирига боғлиқ бўлган илмлар. Фиқҳ олими бошқа илмлар билан бирга ҳадиси шарифларни ҳам яхши биладиган зотдир.
Савол: Мазҳабларга амал қилмайдиган кимсалар “Ҳадис уйдириш ёки уйдирма ҳадисни китобига ёзиш ўз ишига пухта бўлмасликдан, ғофиллик, жоҳиллик ёки хоинликдан юзага келади” дейишади. Шавконий, Саҳовий, Алиййулқори, Ажлуний, Қарзовий, Албоний, Абу Ғудда каби кимсалар “Кутуб-и ситта”да ёки бошқа ҳадис, тафсир ва фиқҳ китобларида кўплаган уйдирма ҳадис топган эмишлар. Бу сўзларга қандай жавоб берса бўлади?
Жавоб: Ҳа, ҳадис уйдириш ёки уйдирма бир ҳадисни китобига ёзиш ўз ишига пухта бўлмасликдан, ғофиллик, жоҳиллик ёки хоинликдан юзага келади. Бу жуда тўғри айтилган.
Замонавий араб тилини ўзлаштириш орқали Қуръони каримдан ҳукм чиқариб бўлмайди. Ўзбекча маънолар таржимаси (маол) ёки тафсирдан ҳам Қуръон каримнинг том маъносини билиш мушкил. Чунки ҳар бир калиманинг замонига яраша ишлатилган илм соҳасига қараб маънолари ўзгариб туради.
Агар бирон кимса луғат ёрдамида Қуръони каримни тушунишга уринса, муҳаққақ адашади, иймонини хавф-хатарга дучор қилади.
Инсон ижтимоий борлиқдир. Яъни ёлғиз ўзи, дўстларсиз яшай олмайди. Шу сабабли одам яхши дўстларга эга бўлиш лозим. Яхши одамлар билан учрашган киши ҳеч қачон пушаймон бўлмайди. Одамнинг бошига келадиган ҳар фалокат, ёмон дўстлар сабаблидир.
Сирни ҳечкимга айтмаслик керак. Ҳар кимнинг сўзига алданиб қолмаслик лозим. Одамларнинг сўзига эмас, ишига қараб баҳо бериш керак. Ўзига ҳам фойдаси бўлмаган кимсадан эҳтиёт бўлиш керак. Ўзига фойдаси тегмаган одамнинг ўзгага ҳам фойдаси тегмайди.
Ханбалий мазҳабининг имоми - Аҳмад бин Ханбалдир (раҳматуллоҳи алайҳ)(ҳ.164-248; м. 780-854). Бағдодда туғилди. Куфа, Басра, Макка, Мадина, Шом, Яман каби ислом марказларига саёҳат қилди. Имоми Шофеъийдан дарс олди. Ҳанафий мазҳаби олимларидан имом Муҳаммад билан кўришди. Ҳадис фиқҳининг пешволаридандир.
