Савол: Фақирнинг шарафини пастга урмаслик учун садақани яширинча бериш лозимми ёки бошқалар ҳам ёрдам берсин дея ташвиқ этиш учун очиқча бериш яхшироқми?
Жавоб: Садақани, ёрдамларни баъзан очиқча бериш керак бўлса ҳам одатда яширинча бериш афзалроқ. Қуръони каримда маолан шундай буюрилди: “Садақани очиқча берсангиз гўзал бўлади. Яширинча берсангиз, сиз учун хайрлироқ бўлади.” (Бақара, 271)
Савол: Энг устун садақа қайси?
Жавоб: Бу садақа берувчининг ёки олувчининг ҳолатига қараб ўзгаради. Масалан, оч киши бўлса уни тўйдириш энг устун садақа бўлади. Бир кишининг моддий имконияти бўлмаган қарздор дўсти бор бўлса, у учун энг устун садақа бу дўстини қарздан қутқариш бўлади. Ҳадиси шарифларда марҳамат қилиндики:
“Энг устун садақа сув беришдир.” (Насоий)
“Энг устун садақа оч қолган жонзотни тўйдиришдир.” (Байҳақий)
Савол: Закотни яширин берган яхшими ёки очиқча берган? Очиқча бериш риё бўлмайдими?
Жавоб: Фарз бўлган закотни очиқча бериш риё бўлмайди, янада савоблироқ бўлади. Закотнинг бундай очиқча берилиши закотини бермаган деган туҳматдан қутқаради, бошқаларга ҳам ўрнак бўлади. Ибни Обидин яширинча берилган нофила садақанинг савоби очиқча берилгандан 70 марта ортиқ деб айтган. Очиқча берилган закотнинг савоби эса яширинча берилгандан 25 баравар ортиқ, деб айтган.
Савол: Соима ҳайвон деб урғочи ҳайвонларга айтиладими? Эркак ҳайвонларнинг ҳам закоти бериладими?
Жавоб: Соима ҳайвон деб йилнинг ярмидан кўпида қир-адирда, яйловда текинга ўтлаб юрадиган гўшти ёки сути учун етиштириладиган эркак ёки урғочи ҳайвонларга айтилади. Фақат жуни учун, юк ташиш учун ёки миниш учун бўлса, соима синфига кирмайди, закоти берилмайди.
Савол: Аёллар тақиб юрадиган инжу, зумрад, олмос ва бриллиант каби тақинчоқларнинг ҳам закоти бўладими?
Жавоб: Аёлларнинг олтин ва кумушдан ташқари, бошқа тақинчоқлари, қанчалик кўп бўлса ҳам закот нисобига қўшилмайди. Лекин қурбон нисобига қўшилади. Яъни нисобдан ортиқ тақинчоқлари бўлган аёл бой ҳисобланади, қурбонлик сўйиши вожиб бўлади.
Савол: Мен фақирман. Номимдан закот олиши ва истаса бундан фойдаланиши учун бировга қандай ваколат бераман?
Жавоб: Ваколат бераётганда “Менинг номимдан ваколат олишга ва хоҳлаган жойингга сарфлашга сени вакил қилдим” дейишингиз кифоя. Бир кишини вакил қилсангиз у ҳам бошқасини, у ҳам ўз навбатида бошқасини вакил қилиши мумкин.
Савол: Бизнинг растамиз, хомашёмиз ва қайта ишланган ашёмиз бор. Станокларимиз ҳам бор. Буларнинг барчасининг закоти бериладими?
Жавоб: Раста тижорат учун бўлмагани, яъни сотилмагани учун закоти берилмайди. Унинг нархи миллиарддан ошса ҳам. Қанчалик қийматли бўлса ҳам станокнинг закоти ҳам берилмайди. Косибларнинг, ишлаб чиқарувчиларнинг хомашёлари ёки тайёр маҳсулотларининг закоти берилади.
Кресло сотадиган бир савдогар мавжуд креслоларнинг закотини беради. Сотаётган ўриндиқлардан икки комплектини ишлатиш учун уйига оладиган бўлса, уларнинг закотини бермайди.
Савол: “Саодати абадия”да нисобга эга бўлсалар ҳам илм ўрганаётган ва ўргатаётганларга закот бериш афзал, дейилган. Яъни бугунги профессор ва университет талабаларига бой бўлсалар ҳам закот беришга бўладими?
Жавоб: Йўқ. Фақат дин илмини ўргатаётган ва ўрганаётганларга закот бериш жоиздир.
Савол: Бир тақвим саҳифасида шундай дейилган:
“Закот бериладиган молнинг ҳам қарздан, ҳам эгасининг аслий эҳтиёжларидан ортган бўлиши шарт. Аслий эҳтиёжларнинг бошида ўртача бир уй келмоқда. Шу билан бирга оила аъзоларидан боқишга масъул бўлганларининг бир йиллик нафақаси бўлиши керак. Қўлидаги олтини ёки пули нисоб миқдорига етган бўлса ҳам яшайдиган ўртача уйи ва бир йиллик нафақаси бўлмаган кишига закот фарз эмас. Бу худди суви бор йўловчи йўлда сувсиз қолишини ҳисобга олиб сувини ишлатмасдан таяммум қилишига ўхшайди. Бундай ҳолатда сув йўқ ҳукмида бўлгани учун таяммум жоиздир. Худди шунингдек бир кишининг аслий эҳтиёжларига сарфланадиган бўлса, нисобдан ортиқ пули бўлишига қарамай йўқ ҳукмида бўлади. Масалан бир кишининг 40 қўйи бўлса, бирини закот сифатида бериши керак. 39 та бўлса орадаги фарқ битта бўлишига қарамай закот фарз бўлмайди. Чунки Аллоҳу таоло ояти каримада “Аллоҳ сиз учун қулайлик истайди, қийинчилик истамайди” деб буюрилган. Аллоҳу таоло ҳеч кимга тоқатидан ортиқ бир юк юкламайди.”
Савол: Қуръони каримдаги “фи сабилиллоҳ” калимасига Аллоҳ йўлида бўлган ҳар қандай муассаса ва жамғарма киради дея, уюшмадан партиягача бўлган ҳар ташкилотга, айниқса диний идорага закот бериш кераклиги айтилмоқда. Бу тўғрими?
Жавоб: Қуръони каримда закот берилиши билдирилган 8 синфдан бири “фи сабилиллоҳ”, яъни Аллоҳ йўлидагилардир. Бу синфга кирувчилар:
1.Фи сабилиллоҳдан мақсад, фақир аскарлардир. (Нур-ул изоҳ)
2. Фи сабилиллоҳдан мақсад, жиҳод ва ҳаж йўлидаги муҳтожлардир. (Радд-ул мухтор)
