Одатлар динда далил бўладими?

Савол: “Аҳком вақт ўтиши билан ўзгаради” деган қоидага биноан одатлар динда далил бўла оладими?

Жавоб: Одатлар Далили шарий бўлолмайди. Дин одатларга тобе бўлмайди. Одатлар, модалар исломиятга мос бўлиши керак. Бир ишнинг исломиятга мос бўлишини таъминлаш учун бу ишга алоқадор турли қавллар айтилган бўлса, булардан замонга ва шахсга мос бўлган қавл танланади. “Аҳком вақт ўтиши билан ўзгаради” дегани мана шу. (Бариқа) 

Савол: Урф-одатга тегишли суннатлар қайсилар? Одатга алоқадор суннатларни қилиш мустаҳаб бўлса, чап қўлни ишлатиш, яъни мустаҳабнинг тарки макруҳ эмасми?

Жавоб: Макруҳ эмас. Муборак, шарафли ва тоза ишларни қилаётганда ўнгдан бошлаш мустаҳабдир.

Батафсил

Ҳозирги кунда одат бўлган баъзи бидъатлар

Савол: Ҳозирги кунда ишланаётган бидъатлар қайсилар?

Жавоб: Ибодатларга бир нарса илова қилиш бидъатдир, катта гуноҳ бўлади. Динимиз нуқсон эмас. Астағфируллоҳ, Аллоҳу таоло ёки Жаноби Пайғамбаримиз динда бир нарсани кам қилиб қолдирган-у, ундан ҳам яхшироғини биз қила оламизми? Ибодатга бидъат аралаштириш Аллоҳу таолонинг динида нуқсонлик топиш, қўйган ҳукмларини ёқтирмаслик, динни ўзгартириш бўлади.

Масалан, шом намозининг фарзини 3 ракат ўрнига кўпроқ ибодат қилиш учун 4 ракат ўқиш бидъатдир. Ундай намоз 3 ракатнинг ўрнига ҳам ўтмайди, намози умуман қабул бўлмайди.

Батафсил

Унутилган суннат ва фарзлар

Савол: Ҳозирги пайтда унут бўлиб бораётган суннат амаллар ва аҳамият берилмай қўйган фарз амаллар қайсилар?

Жавоб: Суннатлар икки хил бўлади:

1) Суннати ҳудо (муаккад суннатлар).

2) Завоид суннатлар (одатга боғлиқ бўлган суннатлар).

Унутилган бир суннатни қайта тиклаш жуда қийматли ва қадрли амал. Бир ҳадиси шарифда: “Унутилган бир суннатимни қайта тиклаганга юз шаҳид савоби бор” деб марҳамат қилинди. (Ҳаким)

Батафсил

Узрини рад этиш

Мусулмоннинг узрини рад этиш макруҳдир. Ҳадиси шарифда “Мусулмон биродарининг узрини қабул қилмаслик гуноҳ бўлади” дейилади. Узрни қабул қилиш ва қусурларини кечириш Аллоҳу таолонинг сифатларидандир. Бундай бўлмаган кимсага Аллоҳу таоло азоб беради. Узр сўраш уч хил бўлади: Нега қилдим? Ёки шунинг учун қилдим. Кошки қилмасайдим дейиш ёки қилдим, бошқа қилмайман дейиш бўлади. Ёхуд қилганим йўқ дея инкор қилишдир. Қилдим, бошқа қилмайман дейиш тавба бўлади. Мўмин афв этиши учун узр қилишини кутади. Мунофиқ айбларнинг ошкор бўлишини истайди. Ҳадиси шарифда “Иффат соҳиби бўлингиз. Ифлос ишлар қилманг. Аёлларингизни ҳам тоза хулқли қилингиз”, “Иффат соҳиби бўлсангиз, аёлларингиз ҳам бокира, иффатли бўлади. Онангизга, отангизга эҳсон қилсангиз, болаларингиз ҳам сизга эҳсон қилади. Диндош биродарининг узрини қабул қилмаган кавсар ҳовузидан ичмайди” дейилади. Ушбу ҳадиси шариф диндош биродарининг ёмонлик қилганини ва узрининг ёлғонлигини билмайдиган одамлар учундир. Чунки бунинг узрини рад этиш мусулмонга суи-зан қилиш бўлади. Ёлғон гапирганини била туриб узрини қабул қилиш авфбўлади Кечириш вожиб эмас, мустаҳабдир.

Батафсил

Суи-зан - шубҳа

Суи-зан ёмон шубҳада бўлиш деганидир. Гуноҳининг афв этилмаслигидан шубҳа қилиш – Аллоҳу таолога суи-зан бўлади. Мўминларни ҳаром иш қилувчи, яъни фосиқ деб гумон қилиниши суи-зан бўлади. Суи-зан, яъни шубҳа ҳаромдир. Қилаётгани ҳаром эканини билгач, ундан нафратланиш суи-зан бўлмайди. Буғди-филлаҳ бўлади, савоб бўлади. Диндош биродарининг айбини кўриш билан унга ҳусни-зан қилиш лозим, уни тузатишга ҳаракат қилиш керак. Уни ислоҳ қилиш лозим. Қалбга келган хотира, фикр суи-зан бўлмайди. Зан этмоқ – гумон қилиш, яъни қалбнинг у томонга оғиши суи-зан бўлади.

Батафсил

Хиёнат

Хиёнат қилиш ҳам ғазабга сабаб бўлади. Хиёнат ҳам ҳаромдир. Мунофиқлик аломатидир. Хиёнатнинг зидди омонатдир, амин бўлишдир. Хиёнат бировга ўзининг амин эканини билдиргандан сўнг ишончни бузадиган иш қилиш демакдир. Мўмин ҳар кимнинг молини, жонини ҳимоя қиладиган одамдир. Омонат ва хиёнат молда бўлгани сингари сўзда ҳам бўлади. Ҳадиси шарифда “Машварат қилинган кимса аминдир” дейилади. Яъни унинг ростини гапиришига ва сўралганни бошқалардан яширишига омонат бўлинади, ишонилади. Унинг тўғри гапириши вожибдир. Инсон молини ҳимоя қилган кимсага ишониб топширгани сингари, тўғри гапиришига амин бўлган одам билан маслаҳатлашади, насиҳат сўралади. Оли Имрон сурасида юз эллик тўққизинчи оятида маолан “Қиладиган ишингни маслаҳатлашиб ол” дейилади. Кенгашиш, маслаҳат сўраш одамни пушаймон бўлишдан муҳофаза қилувчи қаъла мисолидир. Кенгашиладиган кимса одамларнинг аҳволини, замон ва мамлакатнинг шарт-шароитларини билиши лозим.

Батафсил