Ҳар қандай намозни бузишни фарз қиладиган сабаблар

1. “Дод” - деб қичқирган бир кимсани қутқариш учун, чуқурга тушиб кетган ёки тушиши мумкин бўлган кўр кимсага ёрдам бериш учун, куйиб қолиш ёки чўкиб кетиш эҳтимоли бўлган инсонларни қутқариш учун ва ёнғинни ўчириш учун ҳар қандай намозни бузиш фарздир.

2. Ота, она, бобо ва бувидан бири чақирганида намозни бузиш вожиб эмас, балки жоиз бўлса ҳам эҳтиёж бўлмаса, бузмаслик керак. Нофила (Суннатлар ҳам киради) намозларда бузса бўлади. Агар бу яқинлардан бирортаси «Дод»- деб ёрдамга чақиргудек бўлса, фарз намозларни ҳам бузиш лозим бўлади.

Батафсил

Ҳар қандай намозни бузишни мубоҳ қиладиган сабаблар

1. Илонни ўлдириш учун намозни бузиш, мубоҳдир.

2. Бўшалиб кетган молини ёки уловини тутиш учун.

3. Сурувни йиртқичлардан ҳимоя қилиш учун.

4. Ўт устидаги тошиб тўкилаётган таомни олиш учун.

5. Вақтнинг ўтиб кетиш, жамоатнинг тарқаб кетиш андишаси бўлмаган пайтларда, бошқа мазҳабда намозни бузадиган бирор ҳодисани, гумондан холис бўлиш мақсадида бартараф қилиш учун, (масалан: дирҳамдан кичик бўлган нажосатни ёки бегона бўлган аёлнинг баданига бадани билан текканини эслаб, янгидан таҳорат олиш учун) намозни бузиш, жоиздир.

6. Таҳорат ва ел қисташидан фориғ бўлиш учун намозни бузиш, мубоҳдир.

Батафсил

Намознинг муфсидлари

        1. Намозда узрсиз, бекордан бекорга йўталиш ёки тoмоқ қириш, намозни бузади.

2. Бири аксирганда, намоз ўқиётган одамнинг “Ярҳамукаллоҳ” дейиши, намозни бузади.

3. Ёлғиз намоз ўқиётган одам, яқинидаги жамоатдан имомнинг янглишганини сезса-ю уни огоҳлантирса, ўзининг намози бузилади.

4. Бир киши, намозда “Ла илоҳа иллаллоҳ”- деса ва мақсади жавоб бериш бўлса, намози бузилади. Агар мақсади билдириш, дарак бериш бўлса, бузилмайди.

5. Намозда аврат жойини очиш, намознинг муфсидларидандир.

6. Намозда оғриқ, дард ва қайғу туфайли йиғланса, намоз бузилади. Аллоҳдан қўрқиб, Жаннат ва Дўзах хотирга келиб йиғланса, намоз бузилмайди.

7. Намозда, қўл ва тил билан алик олиш, намозни бузади.

8. Қазога қолган намозларининг йиғиндиси бешдан кўп бўлмаса, у ҳам намозда хотирига тушса, намоз бузилади.

9. Намозда шундай бир ҳаракат қилса-ю кўрганлар унинг намозда эканлигидан шубҳа қилишса, ўша намоз бузилган бўлади.

10. Намозда таом ейиш ва ичиш.

11. Намозда гапириш.

12. Намозда имомидан бошқасини хатоси учун огоҳлантириш.

13. Намозда кулиш.

14. Инграш ёки оҳ уриш.

15. Уҳ тортиш, намозни бузади.

16. Намозда Қуръони каримда ва ҳадиси шарифларда бўлмаган дуони ўқиш.

17. Жамоат намозида, имомидан бошқасининг ўқиган сура ёки дуоси учун “Омин” дейиш, намозни бузади. Ёлғиз ўқиётган намозхон, намоз ташқарисидаги ҳеч бир товушга аҳаммият бермайди. Ташқи овоз ва сигналларга итоат қилиш, муфсиддир. [Шунинг учун баъзи масжидларда имом микрофон орқали Фотиҳани тугатганида жамоатнинг «Омин» дейиши ёки микрофон орқали «Аллоҳу акбар»- дейилганида, жамоатнинг шунга қараб ҳаракат қилиши, жамоатнинг намозини бузиши мумкин. Чунки, карнайдан чиқадиган овоз, акс садо каби жонсиз жисмдан ҳосил бўлган товуш ҳисобланади.]

18. Қуръони каримга, китобга ёки қоғозга қараб намоз ўқиш намозни бузади.

Батафсил

Намознинг макруҳлари

1. Кийимни киймай елкага ташлаб қўйиб намозга киришиш.

2. Саждага бораётганда этакни ёки шим балоғини юқорига тортиш.

3. Кийимларнинг енг ва балоқларини шимариб қўйиб намозга киришиш.

4. Намозда ортиқча ва фойдасиз ҳаракатлар қилиш.

5. Иш кийими ва катталарнинг олдига кийиб чиқила олмайдиган кийимлар билан намозга туриш.

6. Оғизда, қироат қилишга тўсқинлик қилмайдиган бирор нарса билан намозга туриш. Агар оғиздаги нарса қироатга тўсқинлик қилаётган бўлса, намоз бузилади.

7. Бош очиқ, калта енглик кўйлак билан ва яланг оёқ ҳолда намоз ўқиш, макруҳдир. [Ҳаж мавсумида эҳромга кирилгач, баъзи нарсаларнинг ишланиши таъқиқланади. Масалан: Бош кийим, пайпоқ ва тикилган либос кийиш, эҳромга кирган эркакка жоиз бўлмайдиган хусуслардан атиги бирнечасидир. Бу фақатгина ҳаж ибодатига хос. Бу ердаги фарқни яхшилаб тушуниб олиш керак.]

8. Таҳорати қистаб турган ҳолда намозга бошлаш.

9. Намозда, сажда қилинадиган жойдаги тош-тупроқни тозалаш, супуриш.

10. Намозда бармоқларни шиқиллатиш.

11. Намозда қўлларни биқинга қўйиш.

12. Намозда бош ва юзни атрофга ўгириш, кўзлар билан аланглаш. Агар кўкрак ҳам бошқа тарафга ўгирилса, намоз бузилади.

13. Ташаҳҳудда итга ўхшаб оёқларни тикиб ўтириш.

14. Эркакларнинг саждада тирсакларини ерга қўйиши.

15. Намозни инсоннинг юзига ёки баланд овозда гаплашиб ўтирганларга қарши ўқиш макруҳдир.

16. Бирининг саломига қўли ёки боши билан алик олиш.

17. Намозда ва намоз ташқарисида эснаш.

18. Намозда кўзларни юмиш.

19. Намозда имомнинг меҳроб ичига тўлиқ кириб туриши.

20. Имомнинг, ёлғиз ўзи жамоатдан ярим метр баландроқда туриши, танзиҳан макруҳдир.

21. Имомнинг, ёлғиз ўзи жамоатдан пастроқда туриши ҳам танзиҳан макруҳдир.

22. Олд сафларда бўш жой бўлган ҳолда орқа сафларга туриш; Олд сафда бўш жой бўлмаганида орқада ёлғиз туриш, макруҳдир.

23. Эгнида жонли расми бўлган либос билан намозга туриш.

24. Намоз ўқиладиган маконнинг тепасида, олдида, ўнг ва чап тарафида жонли расмнинг бўлиши, макруҳдир. Ҳоч (крест) ишорати ҳам жонли расмга киради.

25. Ёниб турган оловга қараб намоз ўқиш.

26. Намозда оят ва тасбиҳларни бармоқ билан санаш.

27. Бошдан-оёқ узун, яхлит бир матога ўралиб намоз ўқиш.

28. Бошга салла ўраб, салланинг тепаси очиқ ҳолда намоз ўқиш.

29. Оғиз ва бурунни ёпиб олиб намоз ўқиш.

30. Намозда узрсиз, бўғиздан балғам чиқариш.

31. Қўлни бир икки марта ҳаракат эттириш. [Чунки, уч ва ундан кўп ҳаракат эттириш, намозни бузади- дейилди.]

32. Намознинг суннатларидан бирини тарк этиш.

33. Заруратсиз, гўдакни қучоғига олиб намозга туриш.

34. Қалбни жалб қилувчи, диққатга ва берилиб туриб намоз ўқишга тўсқинлик қилувчи нарсалар ёнида, масалан: чиройли ашёлар қошида, ўйин-кулги, чолғу ёнида ва яхши кўрган таомлар ёнида намоз ўқиш, макруҳдир.

35. Фарз намозларининг адоси асносида узрсиз, бирор нарсага ёки деворга суяниш.

36. Рукуъга эгилаётиб ва рукуъдан туришда қўлларни қулоқларга кўтариш.

37. Қироатни рукуъда ёки эгилиш жараёнида тугаллаш.

38. Рукуъ ва саждаларга имомдан аввал бориш ва имомдан аввал бош кўтариш.

39. Нажс бўлиш эҳтимоли бўлган жойларда намозга туриш.

40. Қабрга қарата намоз ўқиш.

41. Ташаҳҳудда суннатга хилоф ўтириш

42. Иккинчи ракъатда биринчисидагидан уч оят миқдори узун сура ўқиш, макруҳдир.

Намоз ташқарисидаги макруҳлар

1. Ҳожатхона ёки хоҳлаган бир маконда таҳорат ушатишда, олд ва орқанинг қиблага тўғри келиши.

2. Истинжода олд ва орқанинг Қибла истиқоматига тўғри келиши. Ой ва қуёшга қараб таҳорат бузиш.

3. Кичкина болаларни ўша жиҳатларга қаратиб ҳожат қилдириш, катталарга макруҳ бўлади. Шунинг учун кичикларга бирор ҳаром иш қилдирилганда, гуноҳ уни ишлатган каттага ёзилади.

4. Оёқларни узрсиз, сабабсиз Қиблага узатиш ва ҳатто биттасини ҳам узатиш макруҳдир.

5. Қуръони каримга ва ҳақиқий диний китобларга оёқ узатиш, макруҳдир. Агар китоблар баландроқда бўлса, макруҳ бўлмайди.

Батафсил

Намознинг мустаҳаблари

1. Қиёмда, сажда ўрнига қараб туриш.

2. Рукуъда оёқ учларига қараб туриш.

3. Саждада бурун қўйилган жойга қараб туриш.

4. Ташаҳҳудда тизза устига қараб ўтириш.

5. Фотиҳадан кейин ўқиладиган оятнинг Бомдод ва Пешин намозларида узунроқ, бошқа намозларда қисқароқ бўлиши мустаҳабдир.

6. Таҳрима ва Қунут такбирларида, эркакларнинг бош бармоқларини қулоқ юмшоқларига текказишлари мустаҳабдир.

7. Имомга иқтидо қилган киши такбирларни сассиз айтиши.

8. Рукуъ ва саждаларда, тасбиҳларни учдан зиёда айтиш.

9. Саждада аввал ўнг, кейин чап тиззани ерга қўйиш.

10. Саждада бурундан кейин пешонани ерга қўйиш.

11. Намозда эснаганда кафтнинг орқаси билан оғизни ёпиш.

12. Уч дафъа тасбиҳ ўқишга кетадиган вақт миқдори рукуъда ва саждада туриш.

13. Саждадан аввал бош, кейин қўлларни кўтариш. Қўллардан кейин тиззаларни кўтариш.

14. Салом бераётганда елка учларига қараш.

15. Имомнинг, салом бераётганда елкадаги Ҳафаза малаклари ва жамоатга ният қилиши; жамоат йўқ бўлса, ёлғиз ҳафаза малакларига ният қилиши, мустаҳабдир.

16. Намоз ичида оққан терларни артмаслик.

17. Намозда келган йўтални ва эсноқни тарк этиш.

18. Намоздан кейин, имомнинг жамоатга ўгирилиб ўтириши мустаҳабдир.

Батафсил

Намознинг суннатлари

1. Таҳрима такбири ва Қунут такбирида эркаклар қўлларини қулоққа, аёллар эса кўкракка кўтариши суннатдир.

2. Такбирда кафтни қиблага қаратиб туриш.

3. Такбирдан кейин қўл боғлаш.

4. Ўнг қўлни чап қўлнинг устига қўйиш.

5. Эркаклар қўлларини киндик тагида, аёллар эса кўкрак устида боғлашлари суннатдир.

6. Такбирдан кейин “Субҳонака” ўқиш.

7. Имом ва ёлғиз намозхоннинг “Аъузу..” ўқиши суннатдир.

8. Фотиҳадан аввал “Бисмиллоҳ” ўқиш.

9. Имом Фотиҳани тугатганида имом ва жамоатнинг, ёлғиз намозхон Фотиҳани тугатганида эса, ўзи паст овозда «омин» дейиши суннатдир.

10. Имомнинг Жума ва Байрам намозларидан бошқа жамоат билан адо этиладиган барча намозларининг биринчи ракъатида, иккинчида ўқийдиганидан икки марта узунроқ сура ёки оят ўқиши суннатдир.

11. Қиёмдан рукуъга эгилаётганда такбир айтиш.

12. Рукуъда қўлларни тизза кўзининг устига қўйиб, бармоқ ораларини очиш суннатдир.

13. Рукуъда уч марта “Субҳона роббиял озыйм” дейиш.

14. Рукуъда бел билан бошнинг бир текис туриши.

15. Имом ва ёлғиз намозхоннинг рукуъдан тураётганда “Самиъ аллоҳу лиман ҳамидаҳ” дейиши.

16. Жамоатнинг ва ёлғиз намозхоннинг рукуъдан қад ростлагач “Роббана лакал ҳамд” дейиши.

17. Қиёмдан саждага бораётганда такбир айтиш.

18. Саждада қўл бармоқларини бирлаштириш.

19. Оёқ бармоқларини букиб, учларини Қиблага қаратиш.

20. Саждада эркаклар, тиззаларини ерга қўйиб сонларини қориндан, тирсакларини ердан ва биқиндан узоқ тутиши суннатдир. Аёлларга эса сонларини қоринга, тирсакларини ерга ва биқинларига текказиб туришлари суннатдир.

21. Саждада уч марта “Субҳона роббиял аъло” дейиш.

22. Иккинчи саждадан туришда такбир айтиш.

23. Эркаклар ўнг оёқларини тикиб, чап оёқларини ётқизиб устига ўтириш.

24. Қада-и охирада, яъни охириги ўтиришда саловот дуоларини ўқиш.

25. Ўнгга ва чапга салом бераётганда бошни ҳам буриш.

26. Ташаҳҳудда қўл учларини тизза учларига тенг тутиб, бармоқ ораларини ўз ҳолича қўйиш.

27. Саждада қўл ва оёқ бармоқларини Қиблага қаратиб тутиш.

28. Саждада қўлни қулоқ тўғрисида тутиш.

29. Еттита аъзо узарига сажда қилиш. [Пешона, бурун, икки кафт, икки тизза ва ўнг оёқнинг бош бармоғи].

30. Қиёмда, тўпиқларни тўрт энлик масофада, рукуъ ва саждада эса бирлаштириб тутиш суннатдир.

31. Тўрт ракъатлик фарз намозларининг охирги икки ракъатида ёлғиз Фотиҳани ўқиш.

32. Азонни суннатларига риоя этган ҳолда ўқиш.

33. Хоҳ жамоат билан, хоҳ ёлғиз бўлсин фарз намозларида эркакларга иқомат айтиш суннатдир.

34. Намозларни бош кийим, узун енглик либос ва пайпоқ кийиб ўқиш суннатдир.

Батафсил

Намознинг вожиблари

1. Имомнинг ва ёлғиз намозхоннинг ҳар ракъатда Фотиҳани сурасини бир дафъа ўқиши – вожибдир.

2. Фотиҳадан кейин бир сура ёки камида уч қисқа оят ўқиш.

3. Фарз намозларининг илк икки ракъатида ва бошқа бутун намозларнинг ҳар ракъатида Фотиҳадан кейин бир Замми сура ўқиш  вожиб.

4. Фотиҳани Замми сурадан аввал ўқиш;

5. Саждаларни кетма-кет адо этиш;

6. Фотиҳани суннат ва вожиб намозларининг ҳарбир ракъатида бир марта ўқиш;

7. Уч ва тўрт ракъатлик намозларнинг иккинчи ракъатидан кейин ўтириш;

8. Намозда таъдил-и арконга риоят қилиш ҳам вожибдир. Яъни рукуъда, рукуъ билан сажда орасида, икки саждада ва икки сажда орасида бир дафъа “Субҳоналлоҳ” дейдиган вақт миқдорида ҳаракатсиз туриш – вожиб бўлиб, бунга “Таъдили аркон” дейилади.

9. Иккинчи ракъат охирида ташаҳҳудга ўтирилганида, бир “Аттаҳияту” ўқишга кетадиган вақт миқдоридан кўпроқ ўтирмаслик вожибдир. Бу аснода янглишиб саловат ўқилгудек бўлса ёки “Аллоҳумма”- деб қўйилган бўлса, вожиб тарк этилган бўлиб, саждаи саҳф лозим бўлади.

10. Саждада ҳам пешона, ҳам буруннинг ерга қўйилиши;

11. Қаъдаи охирада, яъни сўнги ўтиришда «Аттаҳияту» дуосини ўқиш;

12. Намозни «Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳ» калимаси билан битириш;

13. Витрнинг учинчи ракъатида Қунут дуоларини ўқиш,

14. Байрам (Ҳайит) намозларида байрам такбирларини такаллум қилиш;

15. Имомга Бомдод, Жума, Ҳайит, Таровиҳ, Витр намозларида ва Шом билан Хуфтоннинг илк икки ракъатларида овоз чиқариб қироат қилиш, вожибдир. (Ёлғиз намозхон бу ҳолларда ихтиёрий равишда ҳаракат қилади).

16. Имом ва ёлғиз намозхонга, Пешин ва Аср намозининг фарзларида, Шомнинг учинчи, Хуфтоннинг охирги икки ракъатларида овоз чиқармасдан қироат қилишлари, вожибдир. (Овоз чиқармай ўқиётган намозхонни ёнидаги бир-икки кишининг эшитиши макруҳ бўлмайди. Чунки овоз чиқариб қироат қилиш дегани - кўпчиликка эшиттириб ўқиш деганидир.)

Қурбон байрамининг арафа куни Бомдод намозидан, ҳайитнинг тўртинчи куни Аср намозигача адо этиладиган 23 та фарз намознинг орқасидан «Ташриқ такбири» ўқиш вожибдир.

[Ислом ахлоқи китобидан]:

НАМОЗДА ТАЪДИЛИ АРКОН

 Намознинг бешта жойида [Рукуъда, рукуъ ва сажда орасида, икки саждада ва ораларида] қаршимизга чиқадиган Таъдили аркондан бирортаси унутилмасдан била туриб тарк этилса, имоми Абу Юсуфга кўра «раҳима-ҳуллоҳу таоло» намоз фосид бўлади. Тарафайнга кўра: фосид бўлмайди-ю лекин вожибнинг тарки туфайли намознинг иёдаси (бошқатдан ўқилиши) лозим бўлади. Агар унутилиб тарк этилса, у ҳолда саждаи саҳв лозим бўлади. [Тарафайн - имоми Аъзам ва имоми Муҳаммаддир.]

Таъдили Аркон деб, намознинг беш жойида бир дафъа «Субҳоналлоҳ» дейишга кетадиган вақт мобайнида ҳаракатсиз, қимирламай туришга айтилади.

Батафсил

Ёлғиз ўқийдиган аёл кишининг намози

Мас: БОМДОД СУННАТИНИНГ ЎҚИЛИШИ

1.Вужуднинг шакли билинмайдиган, сезилмайдиган қилиб кенг ва узун бир либос кийилади. Кафтлар ва юздан бошқа бутун аъзолар аврат бўлгани учун ёпилади. Намозда ўқиладиган дуо ва суралар эр ва хотин кишиларга қараб ўзгармайди, яъни бир хилда ўқилади. Фарқ қиладиган тарафлар эса қуйидагича:

а) Қўллар қулоққа кўтарилмайди, балки елка ҳизосига кўтарилиб, бармоқлар жипс ҳолда, кафт ичи Қиблага қаратилиб, ният қилиб такбир олинади. Қўллар кўкрак узра бармоқ оралари ёпиқ ҳолтда, ўнг қўл чап қўл устига қўйилади. Шу тариқа намозга кирилган бўлади.

б) Аёл киши рукуъда 90^оС даража эгилмайди ва орқасини бир текисда тутмайди.

в) Саждада тирсаклар ерга қўйилади. Қўллар биқинга ва сон ҳам қоринга тегиб туради

г) Ташаҳҳудда чап ва ўнг оёқ, ўнг тарафдан чиқарилиб чап оёқ устига ўтирилади.

Намоздан кейинги дуо қисмида, кафтлар кўкка кўтарилиб бирбирига параллел вазиятда тутилади. Эркаклар каби олдинга узатилмайди, балки тирсак зиёдароқ букилиб, кафтлар юзга қарши эгик тутилади.

Аёл киши эркакларга имом бўлолмайди. Хотин кишининг ҳотинларга имомлик қилиши ҳам макруҳдир.

Батафсил

Ёлғиз ўқийдиган эр кишининг намози

МАС: БОМДОД СУННАТИНИНГ ЎҚИЛИШИ

1.Аввало қиблага қараб турилади. Оёқ ораси бир биридан тўрт бармоқ энида бўлиб, параллел тутилади. Қўлнинг бош бармоғи қулоқ юмшоғига текказилиб, ҳовуч ичи қиблага қаратилади. Бармоқ оралари озмунча очиқ тутилади.

«Аллоҳ ризоси учун Қиблага ўгирилдим ва бугунги Бомдод намозининг суннатини ўқишга ният қилдим»-деб кўнгилдан ўтказилгач, “Аллоҳу акбар” деб, қўллар киндик узра, ўнг қўлни чап қўл устига қўйиш билан боғланади. Ўнг қўлнинг бош ва кичик бармоқлари чап билакни ҳалқа қилиб ўраб туради. Нариги учта бармоқ эса чап билакнинг устига қўйилади.

2.Кўзлар сажда жойига қараб турган ҳолда;

а) Субҳонака ўқилади.

б) Аузу-бисмиллодан кейин фотиҳа ўқилади.

в) Фотиҳадан кейин «омин» дейилиб бир Замми сура ўқилади. [Шофиъий мазҳабида фотиҳа билан замми сура орасида бисмилло айтилади.]

3. Замми сурадан кейин “Аллоҳу акбар”- деб, рукуга эгилинади рукуда кафтлар билан тизза кўзлари қопланиб ушланади. Бел, орқа ва бош бир текис ҳолда тутилади. Кўзлар оёқ учига қараб туради. Бу вазиятда уч марта “Субҳона роббиял озым” дейилади. Беш ёки етти марта ҳам айтилиши мумкин.

4. Кейин “Самиъ аллоҳу лиман ҳамидаҳ”- деб қад ростланади. Бу пайтда шимнинг балоғи тортилмайди ва кўзлар сажда жойидан узилмайди. Қад ростлаб бўлгач, “Роббана лакал ҳамд”-дейилади. [Қад ростлаб тик туришга қавма дейилади.]

5. Сўнгра дарров “Аллоҳу акбар” дейилиб саждага борилади.

Саждага бораётганда навбат билан:

а) Ўнг тизза, чап тизза, ўнг қўл, чап қўл, бурун ва пешона ерга қўйилади.

б) Оёқ бармоқлари қиблага қараб букилади.

в) Бош икки қўлнинг орасига олинади.

г) Қўл бармоқларининг ораси ёпиқ бўлади.

д) Ҳовуч ичи ерга текис теккизилади.

е) Кўзлар буруннинг икки ёнига қараб туради.

ж) Тирсак биқиндан, сон қориндан узоқ тутилади.

з) Бу вазиятда камида уч марта «Субҳона роббиял аъло» дейилади.

6. Сўнгра “Аллоҳу акбар” дейилиб, чап оёқ учи ўнг тарафга ётқизилади. Ўнг оёқ тик ҳолатда бармоқ учлари Қибла истиқоматида букилган бўлади. Чап оёқ устига ўтирилади. Қўл бармоқлари учлари тиззанинг букилган жойига тўғри келтирилиб, оралари бироз очиқ ҳолда сон устига қўйилади. [Бу вазиятда бир марта «Субҳоналлоҳ» дейдиган миқдор жим ва қимирламасдан турилади. Бу ҳаракатсизлик таъдил-и аркондан бўлиб, вожибдир.]

7. Кўп кутилмасдан “Аллоҳу акбар”- деб иккинчи саждага борилади. [Икки сажда орасидан ўтиришга жалса дейилади.]

8. Саждада яна энг кам уч марта “Субҳона роббиял аъло” дейилгач, “Аллоҳу акбар”- деб қад ростланади. Ўриндан турилаётганда қўллар билан ерга таянилмайди; Оёқлар ўрнидан ўйнатилмайди. Саждадан туришда навбат билан аввал пешона, сўнгра бурун, кейин чап қўл ва ўнг қўл, чап тизза ва ўнг тизза ердан кўтарилади. Бу ҳаракатлар давомида бошқаларнинг диққатини жалб қилмайдиган, сезиларсиз ҳаракат қилиш яхши.

9. Қиёмда яна кўзлар сажда жойида бўлиб, аввал Бисмиллоҳ сўнгра Фотиҳа, ундан кейин замми сура ўқилади. Кейин “Аллоҳу акбар”- деб рукуга эгилинади.

10. Иккинчи ракат ҳам, худди биринчи ракатда таъриф қилинганидек адо этилади. Фақат, иккинчи саждадан кейин “Аллоҳу акбар”- деб туриб кетилмасдан чап оёқ устига ўтирилади ва кўзлар ўнг тиззада бўлган ҳолда;

а) “Аттаҳияту”, “Аллоҳумма солли”, “Аллоҳумма борик” ва “Роббана отина” дуолари ўқилиб аввал ўнг елкага кейин чап елкага алоҳида алоҳида “Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳ”- деб, намоз тугатилади.

б) Салом бергандан кейин “Аллоҳумма антассалом ва минкассалом таборакта ё зал жалоли вал икром” дейилади ва ҳеч бир ортиқча нарса қўшимча қилинмасдан, гапирмасдан ва ортиқча ҳаракат қилинмасдан бомдод намозининг фарзига киришилади. Чунки Оловуддин Ҳаскафий ҳазратларининг “Дурр-ул-мухтор” исмли китобларида «Суннат билан Фарз намози орасида гапириш, ўқилган суннатни бузмаса ҳам савобини кетказади. Бу орада дуо (ёки сура) ўқиш ҳам бидъатдир. Баъзи олимлар: «Бу ҳолда суннат намози қабул бўлмайди бошқатдан ўқиш лозим бўлади»- дедилар.»- деб ёзилган.

Фарз намозини ҳам битиргач, уч марта “Астағфируллоҳ” деб кейин “Оятал-курси” ва 33 (ўттиз уч) тасбиҳ [Субҳоналлоҳ], 33 таҳмид [Алҳамдулиллоҳ], 33 такбир [Аллоҳу акбар] ва бир таҳлил [Ло илоҳа иллаллоҳ ваҳдаҳу ло шарикалаҳ, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува аъло кулли шай’ин қодийр] ўқилади. Буларнинг тамомини ҳар бир намозхон ўзи мустақил, овоз чиқармасдан ўқиши керак. Ким бўлишидан қатъий назар бу тасбиҳ дуоларини баланд овозда ўқиши бидъатдир.

Тўрт ракатлик суннатларнинг ва фарзларнинг икинчи ракатида ташаҳҳудга ўтирилиб “Аттаҳияту” ўқилгач, ўрнидан турилади. Суннат намозларининг учинчи ва тўртинчи ракатларида Фотиҳадан кейин замми сура ўқилади. Фарз намозларининг учинчи ва тўртинчи ракатларида фақатгина Фотиҳа ўқилади, Замми сура ўқилмайди. Шом намозининг фарзи ҳам шу тариқа ўқилади. Яъни учинчи ракатда Замми сура ўқилмайди. Витр намозининг ҳар уччала ракатида ҳам Фотиҳадан кейин Замми сура ўқилади. Кейин қўллар қулоққа кўтарилиб такбир айтилади. Қўл боғлангач “Қунут дуолари” ўқилади. Суннати ғайри муаккада бўлган Аср ва Хуфтон намозининг тўрт ракатлик аввалги суннатлари ҳам, нариги суннатлар каби ўқилади. Фақат, уларнинг иккинчи ракатларидан кейинги ўтиришда “Аттаҳияту” билан бирга “Аллоҳумма солли” ва “Аллоҳумма борик” дуолари ҳам ўқилади.

Батафсил

Намознинг рукнлари

Намознинг ичидаги фарзларига «рукн» дейилади. Рукнлар ҳаммаси бўлиб беш донадир:

1. ҚИЁМ: Намоздаги бешта рукндан биринчиси бўлиб, оёқда тик туриш деган маънони англатади. Тик туролмайдиган хаста, намозини ўтириб ўқийди. Ўтира олмайдиганлар эса, чалқанча ётган ҳолда боши билан имо-ишора қилиб ўқишади. Бу вазиятда касалнинг юзи осмонгамас, Қиблага қараб туриши учун, бошининг тагига ёстиқ қўйилади. Оёқларни Қиблага узатиб ётмаслик учун, тиззаларни букиб ётиш керак.

Тик туриб ўқиёлмайдиган касал, ўтириб ўқиётганида, рукуда бироз эгилади. Саждада эса бошини ерга қўяди. Ерга сажда қилолмайдиган касал, саждада рукудагидан кўпроқ эгилади. Бу касалнинг сажда учун эгилиши, руку учун эгилишидан камроқ бўлса, намози қабул бўлмайди. Олдига тош, тахта ёки шунга ўхшаш сал баландроқ нарса қўйиб устига сажда қилса, намоз қабул бўлса-да гуноҳ ишлаган, яъни таҳриман макруҳ бўлади.

1.ҚИРОАТ: Суннат ва витр намозларининг ҳар ракатида, фарз намозини ёлғиз адо этаётганда, илк икки ракатида тик турган ҳолда Қуръони каримдан бир оят ўқиш фарздир. Қисқа суралардан тиловат қилиш афзалдир. Қироат – ўқиш демакдир.

Бу ерда қироат сифатида Фотиҳа ўқиш, суннат ва витр намозларининг ҳар ракатида, фарз намозларининг илк икки ракъатларида Фотиҳадан кейин бир сура ёки уч оят ўқиш вожибдир. Фарзларда, Фотиҳани ва замми сурани илк икки ракъатда ўқиш вожиб ёки суннатдир. Фотиҳани замми сурадан аввал ўқиш вожиб ёки суннатдир. Фотиҳани замми сурадан аввал ўқиш ҳам вожиб. Намознинг қироат рукнида бу бешта вожибдан биттаси унутилса, саждаи саҳв керак бўлади. Қироатда Қуръони каримнинг таржимасини ўқиш асло жоиз эмас. Имомнинг Жума ва Байрам намозларидан бошқа жамоат билан ўқиладиган бутун намозарда биринчи ракъатда, иккинчи ракъатда ўқийдиганидан икки марта узун сураларни ўқиши суннатдир. Ёлғиз ўқиётганида ҳар ракъатда бир хил узунликдаги сураларни тиловат қилиши мумкин. Имомнинг, маълум намозларнинг, маълум ракъатларида маълум сураларни ўқишни одат қилиб олиши, макруҳдир. Биринчи ракъатда ўқиганини иккинчи ракъатда ҳам ўқиши, танзиҳан (ҳалолга яқин) макруҳ бўлади. Сураларни Қуръони каримда жойлашган тартибнинг терсига ўқиш, ортиқроқ макруҳ бўлади. Иккинчи ракъатда, биринчисида ўқиган сурадан кейин келадиган сурани ташлаб ундан кейин сурани ўқиш ҳам макруҳдир. Сураларни Қуръони каримдаги навбатига кўра ўқиш ҳамма вақт вожибдир. Агар бирортаси ташланиб ундан кейингиси ўқилмоқчи бўлса, у ҳолда орада ташлаб ўтилган сураларнинг сони камида икки дона бўлиши керак.

3. Руку: Қиёмда қироатдан кейин такбир айтиб эгилиш фарз бўлиб, бунга «руку» дейилади. Рукуда эркаклар, бармоқ ораларини бироз очишиб, тизза кўзининг устига қўйишади, орқаларини ва бошларини бир текисликда тутишади. Рукуда энг кам уч марта “Субҳона роббиял озыйм”-дейилади. (З-ҳарфи қалин ўқилиши учун, орқасига ы ҳарфи қўйилиб ифода этилди.) Жамоат уч марта айтишга улгурмасдан имом қаддини рукудан кўтарса, жамоат ҳам рукудан туради. Рукуда қўллар ва оёқлар букилмайди. Аёл кишилар рукуда бармоқ ораларини очишмайди, орқаларини, тизза ва қўлларини текис тутишмайди. Рукудан қад тиклаётганда “Самиъ аллоҳу лиман ҳамидаҳ” дейиш, имомга ва ёлғиз намозхонга суннатдир. Жамоат эса буни демайди. Қад ростлангач “Роббана лакал ҳамд” дейилади. Кейин “Аллоҳу акбар” дейилиб, саждага борилади. Саждага аввал ўнг тизза кейин чап, сўнгра ўнг кафт кейин чап кафт, кейин навбат билан бурун ва пешона қўйилади.

4. САЖДА: Саждада қўл бармоқларининг ораси ёпиқ ҳолда қулоқларнинг ҳизосига қўйилади. Яъни саждага қўйилган кафтлар, қулоқларнинг тўғрисига қўйилган бўлиши керак. Бош эса, икки кафтнинг орасига қўйилади. Пешонани тозароқ жой; тош, тупроқ, тахта, мато устига қўйиш фарз бўлиб, бурунни ҳам саждага қўйиш вожиб, дейилди. Сабабсиз, узрсиз ёлғиз бурунни саждага қўйиш, жоиз эмас. Ёлғиз пешонанинг ўзини қўйиш ҳам макруҳ бўлади.

Икки оёқни ёхуд ҳеч бўлмаганда ҳар бирининг биттадан бармоғини ерга қўйиб туриш фарз ёки вожибдир. Яъни бунга фарз деган олимлар ҳам, вожиб деган олимлар ҳам кўпчиликни ташкил қилади. Яна икки оёқ ерга тегмай турса, намоз қабул бўлмайди ёки макруҳ бўлади. Саждада оёқ бармоқларини букиб Қиблага қаратиб туриш суннатдир.

Эркаклар саждада, қўл ва оёқларини қорин ва биқинларига текказмасдан айри тутадилар. Тирсаклар ерга тегмайди. Кафт ва тиззани ерга қўйиш суннатдир. Тўпиқларни, қиёмда бир биридан тўрт энлик узоқ тутиш, руку ва саждада бирлаштириб тутиш, суннатдир. Саждага бораётганда шим каби либосларнинг балоғини, этагини юқорига тортиш макруҳдир. Намоздан аввал кўйлак ва шимнинг енг ва балоқларини шимариб қўйиб намозга киришиш ҳам макруҳ бўлади. Енг, балоқ ва этаги қисқа либослар билан намоз ўқиш макруҳ. Бундан калта қўллик кўйлак билан намоз ўқишнинг макруҳ эканлиги келиб чиқади. Эринчоқлик қилиб ёки бош кийим ёхуд узун қўллик кўйлак кийиб намоз ўқишнинг аҳамиятини ўйламасдан бош ва қўл очиқ ҳолда намозга киришиш макруҳдир. Агар бош ва қўл очиқ намоз ўқишининг сабаби, намозга аҳамият бермасликдан бўлса, дарҳол кофир бўлади. Чунки, намозга аҳамият бермаслик куфрдир. Ифлос ва иш кийими билан намоз ўқиш макруҳдир.

5. ҚАЪДАИ ОХИРА: Сўнгги ракъатда бир аттаҳияту миқдори ўтириш фарз бўлиб, бунга «қаъда-и охира» дейилади. Бир аттаҳияту дуосини ўқишга кетадиган вақт қадар ўтирганда бармоқлар билан ишорат қилинмайди. Эркаклар чап оёқларини, бармоқ учлари ўнг тарафга узатилган ҳолда ерга тўшаб устига ўтиришади. Ўнг оёқ тик ҳолатда тутилиб, бармоқлари Қиблага қаратилиб букилади. Бу ўтириш суннатдир.

Аёл кишилар думбаларини ерга қўйиб, сонларини бир бирига яқинроқ қилиб ўтиришади. Ўнг оёқ ўнг тарафдан ташқарига чиқарилади, чап оёқ эса, бармоқ учлари ўнгга қаратилган ҳолда тагда қолади.

Батафсил