Азоннинг ўқилиши

Ёлғиз, бомдоднинг азонида “Ҳайя алал-фалоҳ”дан кейин икки марта “Ас-салоту ҳайрун минан-навм” калимаси айтилади. Иқоматларда эса, “Ҳайя алал-фалоҳ”дан кейин икки марта “Қад қоматис-салоту” дейилади.

Азон дуолари

Расулуллоҳ “саллаллоҳу алайҳи ва саллам” айтдиларки: «Азон ўқилаётганда, қуйидаги дуони ўқинг: Ва ана ашҳаду анло илоҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу ло шарикалаҳ ва ашҳаду анна Муҳаммадан абдуҳу ва расулуҳ ва радиту биллоҳи роббан ва бил исломи динан ва би Муҳаммадин саллаллоҳу алайҳи ва саллам расулан набийё»

Яна бошқа бир ҳадиси шарифларида айтдиларки: «Эй менинг умматим, азондан кейин бу дуони ҳам ўқинг: Аллоҳумма робба ҳо зиҳид-даъватит-томмати вас-салотил-қоимати оти Муҳаммаданил-василата вал-фазилата вад-даражатар-рафиата ва бъасҳу мақоман Маҳмуданил-лазий ва адтаҳу иннака ло туҳлифул-миёд».

Азон калималарнинг маънолари

АЛЛОҲУ АКБАР: Аллоҳу таоло буюкдир. Унинг ҳеч кимга ва ҳеч нарсага эҳтиёжи йўқ. Қулларнинг ибодатларига ҳам муҳтож бўлишдан покдир. Ибодатларимизнинг Унга ҳеч қанақа фойдаси йўқдир. Бу муҳим маъно зеҳнларга яхшилаб жойлашсин деб, буни тўрт марта айтишади.

АШҲАДУ АНЛО ИЛОҲА ИЛЛАЛЛОҲ: Буюклиги билан ҳеч кимнинг ибодатига муҳтож бўлмагани каби ибодат қилинишга ва сиғинилишга Ундан бошқа ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ эканлигига ҳам гувоҳлик қиламан ва албатта ишонаман. Ҳеч нарса Унга асло ўхшамайди.

АШҲАДУ АННА МУҲАММАДАН РАСУЛУЛЛОҲ: Муҳаммад «алайҳи ва ало олиҳиссалоту вас-салом» Аллоҳнинг элчиси ва юборган Пайғамбари эканлигига ва Аллоҳу таолога фақат Пайғамбаримиз билдирган, кўрсатган ибодатларгина ярашишига гувоҳлик қиламан. Ва албатта шунга ишонаман.

ҲАЙЯ АЛАС-САЛОҲ, ҲАЙЯ АЛАЛ-ФАЛОҲ: Мўминларни саодатга, нажотга, қутилишга чақирадиган калималардир.

АЛЛОҲУ АКБАР: Ҳеч кимса, Унга лойиқ ибодат қила олмайди. Ким бўлишидан қатъий назар, ҳар қандай банданинг қилган ибодати, Аллоҳу таолога лойиқ бўлишдан узоқдир. Аллоҳу таолонинг улуғлиги, буюклиги Унга лойиқ ибодатнинг бажо келтирилишидан покдир, муаззаҳдир.

ЛО ИЛОҲА ИЛЛАЛЛОҲ: Ибодат учун ҳузурида таъзим қилинишга мустаҳақ, яъни ҳаққи бўлган ёлғизгина Удир. Унга лойиқ ибодатни ҳеч ким қилолмагани каби, Ундан ўзга ҳеч ким ўзига ибодат қилинишга ҳаққи йўқдир.

Намознинг шарафини, улуғлигини, уни халойиққа хабар қилиш учун танланган ушбу калималарнинг буюклигидан ҳам тушунса бўлади.

Батафсил

Азон ва иқомат

Азон - хабар бериш, халққа билдириш деганидир. Беш вақт намоз учун, қазо намозлари учун ва Жума намозларида эркакларнинг азон айтишлари - суннати муаккададир. Аёл кишиларга, азон ёки иқомат айтиш макруҳдир. Азон - бошқаларга билдирмоқ мақсадида юксакроқ жойга чиқиб, бевосита ўз жонли овози билан айтиш орқали адо этиладиган ибодатдир. Азон айтаётганда муаззиннинг, икки қўлини қулоқларига кўтариб, бармоқларининг биттаси билан қулоқ тешикларини беркитиши мустаҳабдир. Иқомат айтиш, азон айтишдан афзалроқдир. Азон ҳам, иқомат ҳам Қиблага қараб айтилади. Азон ва иқомат айтаётганда гапирмаслик ва бири салом берса, муаззин алик олмаслиги керак.

Азон ва Иқомат қандай шароитда айтилади?

1. Қирда, далада ёлғиз ёки жамоат билан қазо ўқишда, эр кишиларнинг овоз чиқариб азон ва иқомат айтиши суннатдир. Ўша азонни эшитадиган инсонлар, жинлар ва тошлар қиёмат куни гувоҳлик қилишади. Бир нечта қазо намозини бир вақтда ўқимоқчи бўлган мўмин, энг аввало азон ва иқомат айтади. Кейинги қазо намозлари учун азон айтиб ўтирмасдан, ҳар бирига алоҳида иқомат келтириб ўқийверади.

2. Уйда ёлғиз ёки жамоат билан вақт намозини ўқиш учун азон ва иқомат айтиш шарт эмас. Чунки маҳалла масжиди ва жомеларида айтилган азон ва иқомат уйда ҳам айтилган бўлиб ҳисобланади. Уйда азон ва иқомат ўқимаслик учун масжидларда азон тўғри ўқилиши шарт. Масалан: Азоннинг микрофонсиз, инсоннинг ўз табиий овози билан айтилиши, ҳар қандай вазиятда ҳам масжиднинг ташқарисида ўқилиши мақсадга ва суннатга мувофиқдир. Акси ҳолда унга азон дейилмайди. Масжидларда азон тўғри ўқилган бўлса ҳам уйдаги намозхоннинг, ҳар намоз учун азон айтиш афзалдир.

Маҳалла масжидларида ва жамоати аҳолига маълум бўлган масжидларда азон ва иқомат айтилиб, вақт намозларидан бири жамоат билан ўқилгандан кейин, ўша маконда ёлғиз намоз ўқимоқчи бўлган киши, азон ва иқомат ўқимайди.

Йўл ёқасида жойлашган ёки имоми ва муаззини бўлмаган ёхуд жамоати маълум бўлмаган масжидларда, келган ҳарбир намозхон ёки жамоат алоҳида азон ва иқомат айтади. Улардан кейин ташриф этганлар ҳам алоҳида айтишади. Бу шартларга молик масжидларда ёлғиз намозхон ҳам азон ва иқоматни ўзи эшитадиган овозда айтади.

3. Мусофир инсонлар, ўзаро жамоат намозида ҳам ёлғиз намозда ҳам азон ва иқоматни тарк этишмайди. Ёлғиз ўқимоқчи бўлган намозхоннинг ёнида намоз ўқиётган ёки бошламоқчи бўлиб турган бири бўлса, азонни тарк этиши уйғун бўлади. Сафарий, намозини бир уйда ёлғиз ўқимоқчи бўлса ҳам, азон ва иқомат айтади. Чунки масжидда айтилган азон ва иқомат сафарийлар учун ўтмайди. Сафарийлардан баъзилари бир маконда азон айтгач, ёнидаги йўлдошлари намозларини кейинроқ ўқишса ҳам алоҳида азон айтишлари шарт бўлмайди.

Ақлли бола, кўр, валад-и зино (ҳароми) ва азон айтишни биладиган саводсизнинг, азон айтиши кароҳатсиз жоиздир. Жунубнинг азон, иқомат айтиши; таҳоратсиз азон айтиш; аёл киши, маст, фосиқ ва ақлсиз боланинг азон айтишлари - ҳаромдир. Ўтириб азон айтиш ҳам ҳаром ҳисобланади. Агар охирги санаб ўтганларимиздан бирортаси азон айтиб қўйган бўлса, ўша азон такрор ўқилади. Азоннинг саҳиҳ, тўғри ва ҳаққоний бўлиш учун муаззин, мусулмон ва ақлли бўлиши шарт. Азонни микрофон ва карнай орқали ўқиш саҳиҳ бўлмайди. Ибодатларда ва гувоҳликларда фосиқ, яъни очиқ-ойдин гуноҳ ишлайдиган кимсаларнинг сўзи қабул қилинмайди. Шунинг учун бу тоифанинг айтган азони ҳам саҳиҳ бўлмайди. Фосиқ инсон тарафидан айтилган азонга қараб вақтнинг кирганига ишонмаслик ва унинг айтган азони, гапи ёки ишорати билан рамазонда оғиз очмаслик керак. Одил кишиларга ёки шахсий тажрибага асосланиб ҳаракат қилиш керак.

Азонга ҳурмат кўрсатадиганлар ва уни ардоқлаб ҳарфларини, сўзларини ўзгартирмасдан, бузмасдан, куйга солмасдан минорага ёки бир баландроқ жойга чиқиб ўз овози билан суннатга риоя қилган ҳолда айтадиганлар, албатта катта мартаба ва савобларга ноил бўлади.

Агар азон, суннатга хилоф равишда ўқилаётган бўлса, Масалан; баъзи ҳарф ёки сўзлари ўзгартирилиб, таржима қилиниб, бузиб ёхуд баъзи жойлари ашулага монанд қилиниб ўқилаётган бўлса, ёки микрофон ва овоз юксалтгич каби карнай-сурнайдан чиқарилмоқчи бўлиб уринилаётган бўлса, (Чунки микрофондан чиқадиган овоз, имом ёки муаззиннинг овози бўлмайди. Уларнинг овози электро-магнетик тўлқинларга айланади ва ўша электр ва магнитдан ҳосил бўлган тебранишлар эшитилади.) уни эшитган ҳеч қайси мўмин унинг битта ҳарфини ҳам ичида қайтармайди. Чунки Пайғамбаримизга амр қилинган ва мўминларга мерос қолган азон унақа эмас эди.

Батафсил

Қутбларда намоз ва рўза

Ҳар бир мамлакатнинг намоз вақтлари, ўша мамлакатнинг экватордан узоқлиги ва мавсум (фасл)ларга қараб ўзгариб туради.

67ºС даражадан юқорида, шимолий қутб доирасининг яъни, 67ºС градус паралеллдан юқорида жойлашган совуқ ўлка ва мамлакатларда, қуёшнинг горизонтал қиялиги ортган пайтда, оқшом уфқ қораймасдан туриб Субҳ-и содиқ (саҳар) бошланади. Шунинг учун Болтиқ (Балтика) денгизининг шимолий чеккасида, ёз бўйича тун бўлмайди. Бу сабабдан хуфтон ва бомдод намозларининг вақти ҳам кирмайди. Ҳанафий мазҳабида, вақт - намознинг сабаби ҳисобланади. Агар сабаб мавжуд бўлмаса, намоз ҳам фарз бўлмайди. У ҳолда, ўшанга ўхшаш мамлакатларда истиқомат қилаётган мусулмонларга бу икки вақтда намоз фарз бўлмайди. Жанубий ярим шарда ҳамма тараф уммон билан қоплангани учун унақа мамлакат ҳам мавжуд эмас.

Шаъбон ойининг ўттизинчи куни ер куррасининг хоҳлаган бир шаҳрида ҳилол (янги ой) кўринса, бутун дунёда рўза тутишга бошланиши фарз бўлади. Кундуз кўринадиган ҳилол, келаётган кечанинг ҳилоли бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун динига содиқ мусулмонлар, Рамазон ойининг кирганини, мазҳабсиз мамлакатларнинг бесавод масхарабозларидан эмас. Илмий китоблар раҳбарлигида ҳилолни кузатиш орқали ўрганишлари керак.

[Қутбларга ва Ойга сафар қилган мусулмон, агар сафарийликка ният қилмаган бўлса, Рамазон ойи кирди дегунча ҳар куни рўза тутиши лозим бўлади. Кундузи 24 соатдан узун бўладиган ўлкалардаги мусулмонлар, Рўза [саҳарлик ва ифтор]ларини соатга қараб тутишади. Улар, кундузи узун бўлмайдиган шаҳарлардаги тақвимлардан фойдаланишади. Агар рўза тутмасалар, кундузи узун бўлмаган шаҳарларга қайтиб келишганларида, қазосини тутишади.]

Батафсил

Намоз вақтлари

Расули Акрам “саллаллоҳу алайҳи ва саллам” бир ҳадиси шарифларида айтдиларки: «Жаброил “алайҳиссалом” Каъбанинг эшиги ёнида менга икки кун имом бўлди. Иккаламиз, шарқ тараф оқара бошлаган пайтда БОМДОД намозини, Қуёш тик вазиятдан бироз оғганида ПЕШИН намозини, ҳар жисмнинг сояси ўз бўйига тенглашган пайтда АСР намозини, Қуёш тўлиқ ботган заҳоти ШОМ намозини ва ғарбда уфқ қорайгандан бошлаб ХУФТОН намозини ўқидик. Иккинчи куни эса, Бомдод намозини кун (ҳамма нарса бемалол кўринадиган бўлиб) ёришганида ўқидик. Пешин намозини, ҳар жисмнинг сояси ўз бўйининг икки бараварига тенглашганида; Аср намозини ҳам дарров унинг орқасидан; Шом намозини, рўза (ифтор вақти) очадиган пайтда ва Хуфтон намозини эса, кечанинг учда бири ўтгач ўқидик. Ундан кейин, “Ё Муҳаммад “алайҳиссалом”, Сенинг ва ўтган пайғамбарларнинг намоз вақтлари мана шу бўлди. Умматинг беш вақт намоздан ҳар бирини, мана шу икки вақт орасида адо этсин”-деди». Ҳар куни ўқилиши амр қилинган намоз сонининг бешта эканлиги ушбу ҳадиси шарифдан ҳам англашилмоқда.

Бомдод намозининг вақти: Субҳи содиқ яъни шарқ тараф уфқининг ранги ўзгаргандан (оқара бошлагандан) эътиборан, қуёшнинг бир чеккаси чиққунчадир.

Пешин намозининг вақти: Соялар, қисқариб яна узая бошлагандан эътиборан, жисмнинг бўйи баравар ёки жисмнинг бўйи икки баравар келадиган паллагача давом этади. Булардан биринчиси, икки имомга, яъни имоми Абу Юсуф ва имоми Муҳаммадга кўра; иккинчиси эса, имоми Аъзам Абу Ҳанифага “раҳматуллоҳи алайҳим” кўрадир.

Аср намозининг вақти: Пешин вақти битгандан бошланади. Бу ҳам:

1. Имоми Абу Юсуф ва имоми Муҳаммадга кўра, жисмнинг сояси ўз бўйи баравар бўлганида бошланади ва то қуёш кўздан ғойиб бўлгунча давом этади.

2. Имоми Аъзамга кўра эса, жисмнинг сояси ўз бўйининг икки бараварига тенглашганида бошланиб, қуёш ғойиб бўлгунча давом этади.

Лекин, қуёш ботишига бир найза бўйи қолганида (ўша куннинг аср намозининг фарзидан бошқа) ҳар қандай намозни ўқишга киришмоқ ҳаром бўлади. Аср намозини ўша вақтгача кечиктириш ҳам ҳаромдир. Аср намози, ўша вақтгача кечиктирилган бўлса, қуёш ботмасдан туриб ўқиб олиш лозим бўлади. Чунки намозни ўз вақтидан кейинга кечиктириш, ундан каттароқ гуноҳ бўлади.

Шом намозининг вақти: Қуёш тамоман ботгандан бошлаб, уфқда қирмизилик йўқолгунча, яъни уфқ қорайгунча давом этади.

Хуфтон намозининг вақти:Шом намозининг вақти чиққандан бошлаб, Субҳ-и содиққачадир.

Имоми Аъзам “раҳматуллоҳи алайҳ”га кўра, Хуфтон вақти - осмон тамоман қоронғи бўлганда, яъни шарқ ва ғарб уфқларининг фарқи билинмай қолган паллада бошланади. Бу худди аср намозининг вақтидагидек икки ижтиҳод билан билдирилган бўлиб ҳар иккаласи ҳам тўғридир. Имомайнга кўра (Имоми Абу Юсуф ва имоми Муҳаммад), Хуфтон вақти - ғарбда қизиллик йўқолганда киради. Ана ўша вақтдан ярим соат ўтказилиб кейин намозга турилса, бутун имомларнинг ижтиҳодига мувофиқ намоз ўқилган бўлади. Хуфтон намозини, узрсиз ва сабабсиз туннинг иккинчи ярмига кечиктириш макруҳдир.

Ёлғиз нофила намоз ўқиш макруҳ бўладиган икки вақт бордир. Булар: Бомдоднинг фарзини ўқигач, қуёш чиққунгача ва Асрнинг фарзини ўқигач, Шом намози вақти киргунгача бўлган вақтлардир.

Намоз ўқиш таҳриман макруҳ, яъни ҳаром бўладиган учта вақт бўлиб, бу уч вақтда бошланган фарз намозлари саҳиҳ бўлмайди. Қуёш чиқаётганда, тепага келганда ва ботаётганда. Бу уч вақтда аввалдан тайёрланган жанозанинг намози, сажда-и тиловат ва сажда-и саҳв ҳам жоиз бўлмайди. Қуёш ботаётганда фақатгина ўша куннинг Аср намози фарзини ўқиса бўлади.

Батафсил

Намознинг фарзлари

Фарз: Аллоҳу таоло амр қилган ва бажарилиши мажбурий бўлган ишлардир. Бир ибодатнинг фарзлари бажарилмагунча ўша ибодат саҳиҳ бўлмайди. Намознинг саҳиҳ бўлиши учун эса, ўн иккита шартининг бажарилиши лозим. Бу фарзларнинг еттитаси намоз ташқарисида, бештаси эса ичидадир. Ташқарисида бўлган фарзларга “шартлари”, ичидаги фарзларга эса “рукнлари” дейилади. [Баъзи олимлар, таҳрима такбирини намознинг ичидаги фарзлардан деб санаганлар. Бу олимларга кўра, намознинг шартлари ҳам, рукнлари ҳам олтита бўлади. ]

А)Намознинг ташқарисидаги фарзлар

(Шартлари)

         1.Ҳадасдан таҳорат: Таҳоратсиз бўлган одамнинг таҳорат олиши ва жунуб (яъни булғанган) кишининг ғусл олишига айтилади.

2.Нажосатдан таҳорат: Намоз ўқийдиган одам вужудини, кийимини, намоз ўқийдиган жойини катта-кичик нажосатдан, яъни динимизда кир деб билинган нарсалардан тозалашига айтилади. (Мас: қон, сийдик, спирт, йирингга ўхшаш моддалар динимизда нажс бўлиб ҳисобланади.)

3.Сатри аврат: Аврат жойини беркитмоқ, яъни ёпмоқ деганидир. Ёпиниш, кийиниш - Аллоҳу таолонинг амридир. Мукаллаф бўлган инсоннинг, намоз ўқиётганида очиши ёки ҳамма вақт бошқа бирига кўрсатиши ва бошқаларнинг ҳам қараши ҳаром бўлган жойларига АВРАТ ЖОЙИ дейилади. Эркакларнинг киндик билан тизза оралари, аёлларнинг юз ва кафтдан бошқа бутун баданлари - аврат жойи саналади.

4.Истиқболи қибла: Намоз ўқишдан аввал Қиблага қараб туришга айтилади. Мусулмонларнинг Қибласи - Макка шаҳрида жойлашган Каъба биноси эгаллаган майдондир. Яъни ўша майдоннинг ер шаридан Аршгача бўлган бўйига Каъба дейилади.

5.Вақт: Намозни ўз вақтида адо этишга айтилади. Яъни намоз вақтининг кирганини қатъиян билиш ва ўқийдиган намозининг вақтини кўнглидан ўтказишдир.

6.Ният: Намозга бошлашдан аввал қалб билан ният қилишга айтилади. Ёлғиз оғиз билан айтишга ният дейилмайди. Ният - намознинг исмини, вақтини, қиблани, жамоат билан ўқиладиган бўлса, имомга иқтидо қилишни қалбдан ўтказиш деганидир. Ният таҳрима такбиридан аввал қилинади. Такбирдан кейин қилинган ният, тўғри бўлмайди ва намоз ҳам қабул этилмайди.

7.Таҳрима такбири: Намозга бошлаётганда “Аллоҳу акбар” деганидир. Бу такбирга “ифтитоҳ такбири” ҳам дейилади. Намозга кириш учун “Аллоҳу акбар”дан ўзга бир сўз айтилса, намозга кирилган бўлиб саналмайди.

 Б) Намознинг ичидаги фарзлар

(Рукнлари)

Намозга бошлангандан кейин, мутлақо бажарилиши керак бўлган беш фарз бордир. Буларга Рукн дейилади. Намознинг ичидаги фарзлар қуйидагилар:

1.Қиём: Намозга бошланганда тик туришга айтилади. Тик туриб ўқишга кучи етмайдиган беморлар, ўтирган ҳолатда ўқишади. Ўтира олмайдиган даражада бетоб бўлган кишилар эса, жойида ётган ҳолатда (имо-ишорат билан) ўқийди. Стул, кресло, курси ва ўриндиқ каби ўтиришга мосланган жиҳозларга ўтириб намоз ўқиш жоиз эмас.

2.Қироат: Маъноси оғиз билан ўқиш демакдир. Яъни Қуръони каримдан сура ёки оят ўқишга айтилади. Ичида кўнглидан ўтказишга қироат дейилмайди.

3.Рукуъ: Қиёмда қироатдан кейин қўлларни тизза кўзи устига қўйган ҳолатда эгилиш деганидир. Рукуъда энг камида уч марта “Субҳона роббиял озыйм” дейилади ва “Самиъ аллоҳу лиман ҳамидаҳ”- деб қад ростланади. Бу ҳолатда, ҳеч қимирламасдан “Роббана лакал ҳамд” дейилади.

4.Сажда: Рукуъдан кейин қилинадиган ҳаракат бўлиб, қўлни, пешонани ва бурунни кетма-кет ерга қўйиш билан адо этилади. Ҳар бир саждада энг камида уч марта “Субҳона роббиял аъло” – деб айтилади.

5.Қаъда-и охира: Охирги ракъатдан кейин аттаҳийёту дуосини ўқиш учун ўтган вақт қадар ўтиришга айтилади. Бунга “охирги ўтириш” ҳам дейилади.

Батафсил

Намоз турлари

Мусулмонларга ўқишлари амр қилинган намозлар уч турли бўлиб, булар: Фарз, Вожиб ва Нофила намозларидир.

1. ФАРЗ намозлари: Беш вақт намознинг фарзлари, Жума намозининг икки ракат фарзи ва Жаноза намозидир. (Жаноза намози фарзи кифоядир).

2. ВОЖИБ намозлари: Витр намози, байрам (ҳайит) намозлари, аталган яъни бирон нарса учун ният ва назр қилинган намозлардир. Бошланиб, ярмида чала қолган намозни битириш ёки бошқатдан ўқиш ҳам вожиб. Қазога қолган Витр намозининг қазосини ўқиш ҳам вожибдир.

3. НОФИЛА намозлари: Беш вақт намознинг суннатлари, таровиҳ намози ва савоб учун ўқиладиган таҳажжуд, таҳиятул-масжид, ишроқ, дуҳа, аввобин, истиҳора, тасбиҳ каби намозларни ўқиш нофила ибодат ҳисобланади. Яъни буларни ўқиш мажбурий вазифа эмас. Фарз ва вожиб туридан бўлган намозлардан қарзи бўлмаган инсоннинг нофила намозларига ҳам савоб берилади.

БЕШ ВАҚТ НАМОЗ

Намоз Аллоҳу таолонинг амридир. Аллоҳу таоло Қуръони каримнинг юздан кўп жойида «Намоз ўқинг» - деб буюрмоқда. Ақлли ва балоғат ёшига етган ҳар бир мусулмоннинг, ҳар куни беш вақтда намоз ўқиши, Қуръони Каримда ва ҳадиси шарифда амр қилинган.

Рум сураси 17- ва 18- ояти карималарда маъолан: «Шом ва тонг вақтларида Аллоҳни тасбиҳ этинг. Кўкларда ва ер юзидагиларнинг тоатлари, аср ва пешин вақтларида айтилган ҳамдлар, барчаси Аллоҳу таоло учундир.» Бақара сураси, 239-оятида маъолан: «Намозларни ва Аср намозини муҳофаза қилинг (яъни, ўтказиб юборманг).» – дейилди. Ояти карималардаги тасбиҳ ва ҳамд калималарнинг “намоз” маъносида ишлатилганлиги уламонинг тафсир китобларида билдирилган. Ҳуд сурасининг 114-ояти каримасида маъолан: «Кундузнинг икки палласида (пешин ва аср вақти) ва тунга яқин уч вақтда, (шом, хуфтон ва бомдод) намоз ўқи! Тўғриси, бу яхшилик, (беш вақт намознинг савоби кичик) гуноҳларни маҳв этади. Бу ибрат истаганлар учун бир насиҳатдир.»- дейилди.

Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом ҳам айтдиларки: «Аллоҳу таоло қулларига ҳар куни беш марта намоз ўқишни амр этди. Яхшилаб таҳоратланиб, бу беш вақт намозни вақтида ўқийдиган, рукуъ ва саждаларни нуқсонсиз бажо келтирадиганларни Аллоҳу таоло кечиради».

Беш вақт намознинг йиғиндиси қирқ ракат бўлади. Булардан ўн етти ракати фарз, уч ракати вожиб, йигирма ракати эса суннатдир. Яъни:

1. Бомдод намози: Тўрт ракат бўлиб, аввал икки ракат суннати, кейин икки ракат фарзи ўқилади. Бу суннат жуда қувватли бўлгани учун унга вожиб деган олимлар ҳам бўлган.

2. Пешин намози: Ўн ракатдан иборат. Аввал тўрт ракатлик илк суннати кейин тўрт ракат фарзи, ундан кейин яна икки ракат охирги суннати ўқилади.

3. Аср намози: Саккиз ракатдир. Аввал тўрт ракат (ғайри муаккада) суннати, кейин тўрт ракат фарзи ўқилади.

4. Шом намози: Беш ракатдир. Аввал уч ракат фарзи, кейин икки ракат суннати ўқилади.

5. Хуфтон намози: Ўн уч ракатдир. Аввал тўрт ракатлик илк (ғайри муаккада) суннати, кейин тўрт ракат фарзи, сўнгра яна икки ракатлик охирги суннати ва унинг орқасидан уч ракатлик Витр-и вожиб намози ўқилади.

Аср ва Хуфтон намозларининг илк тўрт ракатлик суннатлари ғайри муаккада суннатидир. Уларнинг иккинчи ракатларидан сўнг ўтирилганда, Аттаҳийётудан кейин “Аллоҳумма солли” ва “Аллоҳумма борик” дуолари ўқилади. Учинчи ракатга турилганда “бисмиллоҳ”ни айтмай туриб худди биринчи ракатдагидек “Субҳонака” ўқилади ва давом этилади.

Пешин намозининг илк тўрт ракатлик суннати эса Муаккад суннатдир. Яъни қувват-ла амр қилинган бўлиб, савоби ҳам кўпдир. Бу намознинг иккинчи ракатидан кейинги ўтиришда, худди фарзлардагидек фақатгина “Аттаҳийёту” ўқилиб, учинчи ракат учун қиёмга турилади. Ундан кейин “бисмиллоҳ” айтилиб тўғридан тўғри “Фотиҳа” ўқилади.

Пешин ва Хуфтоннинг фарзидан кейин тўрт ракат, Шомнинг фарзидан кейин олти ракат намоз ўқиш, мустаҳабдир, яъни катта савоби бор. Бу мустаҳаб намозларни битта салом билан ёки ҳар икки ракатда бир салом бериш билан ўқиса ҳам бўлади. Ҳар икки ўқиш тарзида ҳам, илк икки ракати охирги суннат ўрнига ўтади. Қолганлари мустаҳаб намозлари бўлади. Бу намозларни, вақтнинг охирги суннатидан кейин, алоҳида ўқиса ҳам бўлади.

Намозлардаги биринчи ракат “Аллоҳу акбар” деб кирган заҳоти бошланади. Бошқа ракатлар эса, саждадан ёки ташаҳҳуд (ўтириш)дан қиёмга қад ростланганда бошланади. Ва келаси ракат учун такрор қиёмга туришгача давом этади. Жуфт ракатли намозларда иккинчи ракатдан кейин албатта ташаҳҳудга ўтириш керак.

Ҳар бир ракатда намознинг фарзлари, вожиблари, суннатлари, муфсидлари ва макруҳлари бўлади. Кейинги саҳифаларда уларни ҲАНАФИЙ мазҳабига кўра билдирамиз.

Батафсил

Намоз кимларга фарз?

Намоз ўқиш, оқил ва болиғ бўлган ҳар бир эркак ва аёл мусулмонга фарздир. Намознинг инсон зиммасига фарз бўлиши учун учта шарт мавжуд:

1.Мусулмон бўлиш. 2. Ақлли бўлиш. 3. Балоғат ёшига етган бўлиш шарти.

Динимизда ақли кирмаган ва балоғат ёшига етмаган болалар намоздан жавобгар бўлишмайди. Лекин ота-оналар, фарзандларини кичиклигиданоқ диний вазифаларга ўргатиб, билдириб келмоқлари лозим. Пайғамбаримиз “алайҳиссалом” айтдиларки: «Барчангиз бир поданинг чўпони кабисиз! Чўпон подасига қандай ғамхўрлик қиладиган бўлса, сурувни йиртқичлардан қандай қўриқлайдиган бўлса, сиз ҳам уй халқингизни ва қўлингиз, яъни амрингиз тагида бўлганларни жаҳаннам оташидан худди шундай ҳимоя қилишингиз зарур! Уларга мусулмонликни ўргатишингиз керак, ўргатмасангиз жавобгар бўласизлар». Бошқа бир ҳадиси шарифда: «Бутун чақалоқлар мусулмон табиатида дунёга келишади. Уларни кейинроқ, ота-оналари христиан, яҳудий ёки динсиз қилиб етиштиришади.»- дейилди.

Демакки, ҳар бир мусулмоннинг биринчи вазифаси, фарзандларига исломиятни ва Қуръони карим ўқишни, намоз ўқишни, иймоннинг ва исломнинг шартларини ўргатишдан иборат бўлиши керак. Фарзандининг мўмин қобил бўлиб, дунё ва охиратда роҳатликка, ҳузурга қовушишини хоҳлайдиган ота-она, аввало ўша вазифасини бажариши даркор. Чунки, новда ёш пайтида эгилади. Қариб қуриганда уни эгмоқчи бўлсангиз синади, зарарли бўлади.

Ислом илми, чиройли ахлоқ ва ислом тарбияси берилмаган бола ифлос, ёмон ва бузуқ йўлдаги кимсаларга тезда алданиб қолади. Ота-онасига, давлатига ва миллатига фақатгина зиён ва лаънат келтиради.

Батафсил

Намоз ўқиш

Динимизда иймондан кейин энг муҳим бўлган ибодат намоз бўлиб, беш вақт намоз диннинг таянчидир. Намоз - ибодатларнинг энг устуни ва Исломнинг иккинчи шартидир. Арабчада намозга «Салот» дейилади. Салот аслида, дуо, раҳмлилик ва истиғфор маъносида бўлиб, намозда ўша учта маъно жам бўлгани учун, салот дейилган.

Аллоҳу таолонинг энг кўп ёқтирадиган ва қайта-қайта амр этган буйруғи беш вақт намоздир. Аллоҳу таолонинг инсонларга иймондан кейинги энг муҳим амри бўлган намоз, динимизда фарз қилинган илк ибодатлардан бўлиб ҳисобланади. Қиёматда ҳам иймондан кейин биринчи бўлиб намоздан сўроқ қилинади. Беш вақт намознинг ҳисобини тўлиқ берган бахтиёр кимса, бошқа бутун ташвишу имтиҳонлардан осон қутилиб, абадий саодатга эришади. Жаҳаннам оташидан нажот топиб, жаннатга муяссар бўлиш, намозларни тўғри ва қусурсиз адо этишга боғлиқ. Комил намоз учун, аввало бенуқсон таҳорат олиш ва кечиктирмасдан намозга туриш керак. Намоздаги ҳар бир ҳаракатни энг мукаммал тарзда бажо келтиришга тиришиш керак.

Барча ибодатларни ўзида мужассам қилган ва инсонни Аллоҳу таолога энг зиёда яқинлаштирадиган хайрли амал - намоздир. Севгили Пайғамбаримиз “саллаллоҳу таоло алайҳи ва саллам” марҳамат қилиб айтдиларки: «Намоз диннинг таянчидир. Намоз ўқийдиган кимса, динини қувватлантирган, ўқимайдиган эса динини вайрон қилган бўлади». Намозини тўғри адо этишга мушарраф бўлган кимса, чиркин ва ёмон нарсалардан сақланган бўлади. Чунки Анкобут сурасининг 45-оятида маъолан: «Тўғри ўқиладиган намоз, инсонни фаҳшадан (чиркин, ифлос ва ман қилинган нарсалардан) асрайди» дейилган. Инсонни ёмонликлардан қайтара олмайдиган намоз, тўғри ва ҳақиқий эмас, балки фақат кўринишдагина намоз бўлиб ҳисобланади. Шундай бўлса ҳам, тўғри ва ҳақиқийсини ўқишга муваффақ бўлгунга қадар, кўринишда бўлса-да намозни қўлдан чиқариб қўймаслик керак. Ислом олимлари: «Бир ишнинг тамоми бажарила олмаса, қолганидан ҳам ажралиб қолмаслик керак» деб танбеҳ қилганлар. Чексиз эҳсонлар соҳиби бўлган Раббимиз, кўринишни ҳам марҳамати ила ҳақиқат ҳисобида қабул қилиши мумкин. Шунинг учун, чала ўқилаётган намоз эгаларига «Унақа, пала-партиш ўқигандан кўра ўқимай қўя қолганинг тузукроқ!»- дейишнинг ўрнига, «Намозни токайгача чала ўқиймиз, келинг кам жойларини тамомлайлик!»- дейиш лозим. Хатоларини тузатишга ёрдамлашиш керак.

Намозларни жамоат билан ўқишга ғайрат қилиш жуда муҳимдир. Намозда барча аъзоларимиз тавозеъ кўрсатиб туриши, қалбларимиз ҳам Аллоҳдан бироз қўрқув вазиятида бўлиши керак. Инсонни дунёда ва охиратда ташвишу фалокатлардан қутқарадиган ягона амал - намоздир. Аллоҳу таоло Муъминун сурасининг бошларида маъолан: «Мўминлар албатта нажот топишади. Улар намозларини хушуъ билан адо этувчилардир.» - деб буюрган. Таҳлика, хавф-хатар бўлган жойларда адо этиладиган ибодатларнинг савоби ҳам кўп бўлади. Душман ҳужум қилган пайтда, аскарнинг уларга қарши кичкина қаршилик кўрсатиши қанчалик қийматли бўлса, ёшларнинг ибодат билан машғул бўлиб, ҳар хил шаҳвоний истак, бемаъни ўйин кулги ва ҳаромлардан тийилиши ҳам шунчалик катта қийматга эга. Чунки, нафсларининг зарарли, шайтоний истакларини жиловлаб, унга қарши курашган бўладилар.

Навқирон ёшлик даврида инсонга мусаллат бўладиган уч хил душман, унинг ибодат қилишига қаттиқ тўсқинлик қилади. Булар: шайтон, нафс ва ёмон дўстдир. Ёш ўсмирлар ўша душманлардан келадиган ёмон истакларга бўйин эгмасдан намозларини ўқиб, ҳеч тарк этмасдан юрса, бу амалларининг қиймати шунчалик ошадики, эвазига қарияларнинг айни ибодат учун олган савобидан ҳам кўпроқ савобга ноил бўлишади. Яъни озгина ибодатлари учун жуда бисёр савоб олишади.

Батафсил

Ибодат нима?

Ибодат – деб, бизни ва бутун мавжудотни йўқдан бор қилган ва ҳар дақиқада кўринадиган ва кўринмайдиган бало-қазолардан асраб турган, ҳар дақиқада турли неъматлар, яхшиликлар бериб парвариш қилаётган Аллоҳу таолонинг амрларига ва таъқиқларига амал қилишга айтилади.

Ибодат – деб, Аллоҳу таолонинг муҳаббатига мушарраф бўлган пайғамбарларга, авлиёларга, олимларга ўхшаш учун ҳаракат қилишга, уларнинг айтганларини адо этишга ва уларга тобе бўлишга айтилади.

Инсонга битмас-туганмас неъматлар, ризқлар юбориб турган Аллоҳу таолога кучи етгунча шукр этиш, ҳар бир инсоннинг инсонлик ёки қуллик вазифасидир. Оқил инсонларга ярашадиган бу вазифа ҳам қарз, ҳам фарздир. Лекин, инсонлар ўзларининг қусурли, ожиз, қисқа ақллари билан Аллоҳга “жалла жалолуҳу” қандай қилиб шукр қилиш кераклигини ҳеч қачон топа олмаганлар. Шукр ва ҳурмат мақсадида бажариладиган вазифалар Аллоҳу таоло тарафидан билдирилмагунча, инсонларнинг шукр ва ибодат қилаяпман деб ишлаётан нарсалари, ширк ёки ҳақорат бўлиши ҳам мумкин.

Ана шунинг учун инсонларнинг Яратганга қалб, тил ва бадан билан ўташи керак бўлган шукр қарзи, қуллик вазифалари Аллоҳу таоло тарафидан билдирилган бўлиб, Унинг суюкли пайғамбари тарафидан бизларга таблиғ қилинди.

Аллоҳу таоло амр этган қуллик вазифаларига Исломият дейилади. Аллоҳга қилинадиган шукр пайғамбарининг йўлидан юриш орқалигина адо этилиши мумкин. Пайғамбар йўли эса, Аҳли суннатнинг мазҳаб имомларига тобе бўлиш орқали топилади. Ўша йўлдан юрмаган, четга чиққан кимсаларнинг ҳеч бир шукрини, ҳеч қайси ибодатини Аллоҳу таоло қабул қилмайди ва улардан рози бўлмайди.

Демакки, эси-хуши жойида бўлган ҳар бир банда Аллоҳу таолога шукр ва ибодат қилиши учун, Муҳаммад алайҳиссаломнинг кўрсатган йўлидан юришга мажбурдир. Ул сарварга тобе бўлган киши, шубҳасиз мусулмондир. Аллоҳу таолога шукр қилишга, яъни пайғамбарга тобе бўлишга эса Ибодат қилиш дейилади. Исломият икки қисмга бўлинади:

1. Қалб билан эътиқод қилиниши, ишонилиши керак бўлган нарсалар.

2. Бадан ва қалб билан бирга адо этиладиган ибодатлар.

Бадан орқали бажариладиган ибодатларнинг энг улуғи намоздир. Мукаллаф бўлган ҳар бир мусулмоннинг кунда беш вақт намоз ўқиши фарздир.

Батафсил