Намознинг ичидаги фарзларига «рукн» дейилади. Рукнлар ҳаммаси бўлиб беш донадир:
1. ҚИЁМ: Намоздаги бешта рукндан биринчиси бўлиб, оёқда тик туриш деган маънони англатади. Тик туролмайдиган хаста, намозини ўтириб ўқийди. Ўтира олмайдиганлар эса, чалқанча ётган ҳолда боши билан имо-ишора қилиб ўқишади. Бу вазиятда касалнинг юзи осмонгамас, Қиблага қараб туриши учун, бошининг тагига ёстиқ қўйилади. Оёқларни Қиблага узатиб ётмаслик учун, тиззаларни букиб ётиш керак.
|
Аллоҳу акбар |
4 марта |
|
Ашҳаду анло илоҳа иллаллоҳ |
2 марта |
|
Ашҳаду анна Муҳаммадан расулуллоҳ |
2 марта |
|
Ҳайя алас-салоҳ |
2 марта |
|
Ҳайя алал-фалоҳ |
2 марта |
|
Аллоҳу акбар |
2 марта |
|
Ло илоҳа иллаллоҳ |
1 марта |
Азон - хабар бериш, халққа билдириш деганидир. Беш вақт намоз учун, қазо намозлари учун ва Жума намозларида эркакларнинг азон айтишлари - суннати муаккададир. Аёл кишиларга, азон ёки иқомат айтиш макруҳдир. Азон - бошқаларга билдирмоқ мақсадида юксакроқ жойга чиқиб, бевосита ўз жонли овози билан айтиш орқали адо этиладиган ибодатдир. Азон айтаётганда муаззиннинг, икки қўлини қулоқларига кўтариб, бармоқларининг биттаси билан қулоқ тешикларини беркитиши мустаҳабдир. Иқомат айтиш, азон айтишдан афзалроқдир. Азон ҳам, иқомат ҳам Қиблага қараб айтилади. Азон ва иқомат айтаётганда гапирмаслик ва бири салом берса, муаззин алик олмаслиги керак.
Ҳар бир мамлакатнинг намоз вақтлари, ўша мамлакатнинг экватордан узоқлиги ва мавсум (фасл)ларга қараб ўзгариб туради.
67ºС даражадан юқорида, шимолий қутб доирасининг яъни, 67ºС градус паралеллдан юқорида жойлашган совуқ ўлка ва мамлакатларда, қуёшнинг горизонтал қиялиги ортган пайтда, оқшом уфқ қораймасдан туриб Субҳ-и содиқ (саҳар) бошланади. Шунинг учун Болтиқ (Балтика) денгизининг шимолий чеккасида, ёз бўйича тун бўлмайди. Бу сабабдан хуфтон ва бомдод намозларининг вақти ҳам кирмайди. Ҳанафий мазҳабида, вақт - намознинг сабаби ҳисобланади. Агар сабаб мавжуд бўлмаса, намоз ҳам фарз бўлмайди. У ҳолда, ўшанга ўхшаш мамлакатларда истиқомат қилаётган мусулмонларга бу икки вақтда намоз фарз бўлмайди. Жанубий ярим шарда ҳамма тараф уммон билан қоплангани учун унақа мамлакат ҳам мавжуд эмас.
Шаъбон ойининг ўттизинчи куни ер куррасининг хоҳлаган бир шаҳрида ҳилол (янги ой) кўринса, бутун дунёда рўза тутишга бошланиши фарз бўлади. Кундуз кўринадиган ҳилол, келаётган кечанинг ҳилоли бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун динига содиқ мусулмонлар, Рамазон ойининг кирганини, мазҳабсиз мамлакатларнинг бесавод масхарабозларидан эмас. Илмий китоблар раҳбарлигида ҳилолни кузатиш орқали ўрганишлари керак.
[Қутбларга ва Ойга сафар қилган мусулмон, агар сафарийликка ният қилмаган бўлса, Рамазон ойи кирди дегунча ҳар куни рўза тутиши лозим бўлади. Кундузи 24 соатдан узун бўладиган ўлкалардаги мусулмонлар, Рўза [саҳарлик ва ифтор]ларини соатга қараб тутишади. Улар, кундузи узун бўлмайдиган шаҳарлардаги тақвимлардан фойдаланишади. Агар рўза тутмасалар, кундузи узун бўлмаган шаҳарларга қайтиб келишганларида, қазосини тутишади.]
Расули Акрам “саллаллоҳу алайҳи ва саллам” бир ҳадиси шарифларида айтдиларки: «Жаброил “алайҳиссалом” Каъбанинг эшиги ёнида менга икки кун имом бўлди. Иккаламиз, шарқ тараф оқара бошлаган пайтда БОМДОД намозини, Қуёш тик вазиятдан бироз оғганида ПЕШИН намозини, ҳар жисмнинг сояси ўз бўйига тенглашган пайтда АСР намозини, Қуёш тўлиқ ботган заҳоти ШОМ намозини ва ғарбда уфқ қорайгандан бошлаб ХУФТОН намозини ўқидик. Иккинчи куни эса, Бомдод намозини кун (ҳамма нарса бемалол кўринадиган бўлиб) ёришганида ўқидик. Пешин намозини, ҳар жисмнинг сояси ўз бўйининг икки бараварига тенглашганида; Аср намозини ҳам дарров унинг орқасидан; Шом намозини, рўза (ифтор вақти) очадиган пайтда ва Хуфтон намозини эса, кечанинг учда бири ўтгач ўқидик. Ундан кейин, “Ё Муҳаммад “алайҳиссалом”, Сенинг ва ўтган пайғамбарларнинг намоз вақтлари мана шу бўлди. Умматинг беш вақт намоздан ҳар бирини, мана шу икки вақт орасида адо этсин”-деди». Ҳар куни ўқилиши амр қилинган намоз сонининг бешта эканлиги ушбу ҳадиси шарифдан ҳам англашилмоқда.
Фарз: Аллоҳу таоло амр қилган ва бажарилиши мажбурий бўлган ишлардир. Бир ибодатнинг фарзлари бажарилмагунча ўша ибодат саҳиҳ бўлмайди. Намознинг саҳиҳ бўлиши учун эса, ўн иккита шартининг бажарилиши лозим. Бу фарзларнинг еттитаси намоз ташқарисида, бештаси эса ичидадир. Ташқарисида бўлган фарзларга “шартлари”, ичидаги фарзларга эса “рукнлари” дейилади. [Баъзи олимлар, таҳрима такбирини намознинг ичидаги фарзлардан деб санаганлар. Бу олимларга кўра, намознинг шартлари ҳам, рукнлари ҳам олтита бўлади. ]
1. ФАРЗ намозлари: Беш вақт намознинг фарзлари, Жума намозининг икки ракат фарзи ва Жаноза намозидир. (Жаноза намози фарзи кифоядир).
2. ВОЖИБ намозлари: Витр намози, байрам (ҳайит) намозлари, аталган яъни бирон нарса учун ният ва назр қилинган намозлардир. Бошланиб, ярмида чала қолган намозни битириш ёки бошқатдан ўқиш ҳам вожиб. Қазога қолган Витр намозининг қазосини ўқиш ҳам вожибдир.
3. НОФИЛА намозлари: Беш вақт намознинг суннатлари, таровиҳ намози ва савоб учун ўқиладиган таҳажжуд, таҳиятул-масжид, ишроқ, дуҳа, аввобин, истиҳора, тасбиҳ каби намозларни ўқиш нофила ибодат ҳисобланади. Яъни буларни ўқиш мажбурий вазифа эмас. Фарз ва вожиб туридан бўлган намозлардан қарзи бўлмаган инсоннинг нофила намозларига ҳам савоб берилади.
Намоз ўқиш, оқил ва болиғ бўлган ҳар бир эркак ва аёл мусулмонга фарздир. Намознинг инсон зиммасига фарз бўлиши учун учта шарт мавжуд:
1.Мусулмон бўлиш. 2. Ақлли бўлиш. 3. Балоғат ёшига етган бўлиш шарти.
Динимизда иймондан кейин энг муҳим бўлган ибодат намоз бўлиб, беш вақт намоз диннинг таянчидир. Намоз - ибодатларнинг энг устуни ва Исломнинг иккинчи шартидир. Арабчада намозга «Салот» дейилади. Салот аслида, дуо, раҳмлилик ва истиғфор маъносида бўлиб, намозда ўша учта маъно жам бўлгани учун, салот дейилган.
Аллоҳу таолонинг энг кўп ёқтирадиган ва қайта-қайта амр этган буйруғи беш вақт намоздир. Аллоҳу таолонинг инсонларга иймондан кейинги энг муҳим амри бўлган намоз, динимизда фарз қилинган илк ибодатлардан бўлиб ҳисобланади. Қиёматда ҳам иймондан кейин биринчи бўлиб намоздан сўроқ қилинади. Беш вақт намознинг ҳисобини тўлиқ берган бахтиёр кимса, бошқа бутун ташвишу имтиҳонлардан осон қутилиб, абадий саодатга эришади. Жаҳаннам оташидан нажот топиб, жаннатга муяссар бўлиш, намозларни тўғри ва қусурсиз адо этишга боғлиқ. Комил намоз учун, аввало бенуқсон таҳорат олиш ва кечиктирмасдан намозга туриш керак. Намоздаги ҳар бир ҳаракатни энг мукаммал тарзда бажо келтиришга тиришиш керак.
Ибодат – деб, бизни ва бутун мавжудотни йўқдан бор қилган ва ҳар дақиқада кўринадиган ва кўринмайдиган бало-қазолардан асраб турган, ҳар дақиқада турли неъматлар, яхшиликлар бериб парвариш қилаётган Аллоҳу таолонинг амрларига ва таъқиқларига амал қилишга айтилади.
Ибодат – деб, Аллоҳу таолонинг муҳаббатига мушарраф бўлган пайғамбарларга, авлиёларга, олимларга ўхшаш учун ҳаракат қилишга, уларнинг айтганларини адо этишга ва уларга тобе бўлишга айтилади.
Инсонга битмас-туганмас неъматлар, ризқлар юбориб турган Аллоҳу таолога кучи етгунча шукр этиш, ҳар бир инсоннинг инсонлик ёки қуллик вазифасидир. Оқил инсонларга ярашадиган бу вазифа ҳам қарз, ҳам фарздир. Лекин, инсонлар ўзларининг қусурли, ожиз, қисқа ақллари билан Аллоҳга “жалла жалолуҳу” қандай қилиб шукр қилиш кераклигини ҳеч қачон топа олмаганлар. Шукр ва ҳурмат мақсадида бажариладиган вазифалар Аллоҳу таоло тарафидан билдирилмагунча, инсонларнинг шукр ва ибодат қилаяпман деб ишлаётан нарсалари, ширк ёки ҳақорат бўлиши ҳам мумкин.
