Севишганлар куни (Валентин куни)

Савол: “Валентин куни” деб номланувчи севишганлар кунини нишонлаш, ҳадя олиб-беришнинг зарари борми?

Жавоб: Бу кун худди оталар, оналар кунидек оддий бир кун, холос. Агар ғайридинларнинг диний ҳиссиёт ва мақсадларига алоқаси бўлмаган, шунчаки дунёвий мақсадларда белгиланган кун бўлса эди, уни нишонлашнинг зарари бўлмасди . Яъни янги турмуш қурганлар, эр-хотин бир-бирига ҳадя беришлари мумкин бўларди. Лекин ҳозирги кунда "севги-муҳаббат" деганда беникоҳлар орасидаги ношаърий, яъни исломга зид бўлган, ўйнаш орттириш назарда тутилади. Бу эса асло жоиз эмас, ҳаром бўлган нарса эса, умуман нишонланмайди. Дунёвий одат бўлган нарса жоиз, лекин ушбу одат динимизга зид бўлса, нишонланмайди.

Батафсил

Авлиё қабрини зиёрат қилиш

Савол: Бир авлиёнинг қабрини зиёрат қилаётганда нималарга эътибор бериш керак?

Жавоб: Саййид Абдулҳаким Арвосий ҳазратлари бу ҳақда шундай деганлар: Буюк бир зотнинг қабрини зиёрат учун борган одам агар унга робита қилса, яъни дунё ишларини ўйламасдан, қалбига-ҳаёлига ҳеч нарса келтирмай, у зотнинг руҳини сезги органлари орқали сезилмайдиган бир нур деб фараз қилиб, буни қалбига келтирса, ўша руҳдан зиёратчининг қалбига файз оқиб кела бошлайди. Чунки авлиёларнинг руҳлари файз манбаидир. Манбани қалбига олиб келган киши унинг файзига, неъматига, билинмайдиган эҳсонларига албатта эришади. Шу тариқа руҳи қувват олиб, комиллашади.

Қабр ёнига келганда аввало салом берилади. Қабрнинг ўнг томонига, яъни қибла тарафига, майитнинг оёқ учига яқинроқ турилади. Худди аввал кўргандай қабрдаги зотнинг қиёфаси ҳаёлан хотирга келтирилади. Аузу-бисмиллоҳ билан 1та Фотиҳа, 11 марта Ихлос сураси ўқилади. Ҳосил бўлган савоб сарваримиз жаноби Расулуллоҳнинг, барча пайғамбарларнинг, Асҳоби киром ва авлиёнинг руҳларига ҳамда қабрдаги зотнинг руҳига ҳадя қилинади. Қабрдаги зотнинг руҳига қалбан боғланишга ҳаракат қилинади. Яъни унинг руҳи худди бир нурдек тасаввур қилиниб қалбга жойланади. Қалбида баъзи нарсалар ҳис қилингунча шу вазиятда турилади. Агар зиёратчида олиш қобилияти бор бўлса, қабрдаги зот ҳам бера олишда уста бир валий бўлса, шартларига риоя қилинган ҳолда сабр билан кутилса, албатта баъзи нарсалар қўлга киритилади.

Бу шартлар – у зотнинг ўзини таниганига, саломига алик олганига, руҳининг комил, етук эканлигига, руҳининг бирон замон ё маконга боғлиқ эмаслигига, қаерда ҳурмат билан эсланса, шу ерда ҳозир бўлиб, файз бера олишига; Аллоҳу таолонинг руҳнинг озуқаси бўлмиш файзни айнан ўша зотнинг руҳи орқали юборишига ишонишдир.

Узум егиси келган одам боққа кириб, олча дарахтига осилмайди, балки токдан узиб олади. Сув қидирган киши дарахтга, ўчоқ бошига эмас, аксинча булоқ бошига, чашмага боради. Даво излаган бемор дўконга эмас, шифохонага боради.  Худди шунингдек қалбининг озиғини, руҳининг тозалигини талаб қилган толиб ҳам авлиёнинг қабрига боради. Аллоҳу таоло бу неъматларни авлиёларнинг қабрларидан тарқатмоқда. Ҳамма нарсани яратган ва тарқатадиган Аллоҳу таоло. Лекин барча нарсани маълум бир сабаб билан бериш-узатиш Унинг одатидир. Унинг неъматига муяссар бўлишни истаган одам яна Унинг одатига бўйсуниши, эргашиши ва сабабини топиб-ўрганиб, ўша сабабларига мурожаат қилиши керак. Истаган нарсасига етказувчи сабабларни сўраб-суриштириш ва уларни билиб олишдан бош тортиш Аллоҳу таолонинг одатига бўйсунмаслик, унинг одатини ўзи учун ўзгартиришини талаб қилиш бўлади. Бир қабрдан файз ола билиш учун қабрда ётган зотга нисбатан худди у зот ҳаётдек одоб ва ҳурмат кўрсатиш керак. (Р.Шарифа)

Батафсил

Иқомат ўқиш

Савол: Иқомат (қомат) ўқишга тааллуқли ҳадиси шарифлар борми?

Жавоб: Албатта бор. Қуйида бир нечтасини келтириб ўтамиз:

“Намоз учун иқомат ўқилганда само эшиклари очилади ва дуолар қабул бўлади.” (Табароний)

“Шайтон азонни эшитиши билан у ердан қочади. Сўнгра такрор келиб, васваса беради. Иқомат ўқилганда қочади ва яна такрор келади. яна васваса беради.” (Муслим)

“12 йил азон ўқиган кимсага жаннат вожиб бўлади. Азон ўқигани учун ҳар куни унга 50 хайр ва иқомат ўқигани учун 30 хайр ёзилади.” (Ҳаким)

“Иқомат ўқилган пайтда намозга югуриб келманг, аста юриб келинг ва сукунатга риоя қилинг. Улгурган ракатларингизни жамоат билан ўқинг, улгура олмаган ракатларингизни ўзингиз тамомланг.” (Термизий)

“Муаззин азон ўқиганда шайтон масжиддан тезда чиқади. Муаззин тўхтаганда қайтиб киради. Иқомат ўқилганда шайтон яна зудлик билан масжиддан чиқиб қочади. Ўқиб тугатганидан кейин такрор қайтиб киради. Намозда мусулмон билан нафси орасига киради. Шу тариқа у кимса намозни ортиқча ўқидимми ё кам ўқидимми деб иккиланади. Мана шундай янглишган вақтда намознинг сўнггида саждаи саҳв қилинг.” (Байҳақий)

“Азон билан иқомат орасида қилинган дуо қабул бўлади.” (Абу Довуд, Термизий)

“Эй Билол, азонни оғирроқ ва аста-аста ўқигин, иқоматда эса шошил!” (Термизий)

“Иқомат ўқилгандан кейин фарздан бошқа намоз йўқ.” (Муслим) (Фарз намозни жамоат билан ўқиш учун иқомат айтилгандан кейин суннат намоз ўқилмайди.)

“Қистаниб турган пайтингизда иқомат ўқилган бўлса ҳам, аввал ҳожатхонага киринг.” (Абу Довуд)

“Намозга қомат ўқилаётганда, мен ўрнимдан турмасимдан олдин ўрнингздан турманг!” (Муслим)

Савол: Компьютердан Қуръони карим ўқиш учун таҳоратли бўлиш керакми?

Жавоб: Оятларга ҳеч бир аъзоси тегмайдиган бўлса, қаердан Қуръони карим ўқиса ҳам таҳоратли бўлиши шарт эмас. Аммо таҳорат билан ўқиган яхшироқ бўлади.

Савол: Қуръон ўқиётганимизда етиб келган саҳифани билиш учун орасига тақвим варағини қўйса бўладими?

Жавоб: Ёзувсиз, тоза, оддий қоғоз қўйиш керак.

Батафсил

Кимларга салом берилмайди

Савол: Кимларга салом берилмайди?

Жавоб: Қуйидаги кишиларга фақат шу қуйидаги ҳоллардагина салом берилмайди:

1. Намоз ўқиётганга;

2. Хутба ўқиётган кишига ва уни тинглаётганга;

3. Қуръони карим ўқиётган кишига ва уни тинглаётганга;

4. Ваъз айтаётган кишига ва уни тинглаётганга;

5. Фиқҳ дарсида ўтирган кишига;

6. Дин дарси бераётганга ва дин дарси билан машғул бўлганларга;

7. Турмуш ўртоғи билан машғул бўлганга;

8. Аврат ери очиқ бўлганга;

9. Таҳорат бузаётган кишига;

10. Овқатланаётган кишига.

Рўйхат бошида келтирилган иккита ҳолатдан ташқари, бошқаларга салом берилса, алик олиш мажбурияти бўлмаса ҳам, саломига жавоб беришлари яхшироқ бўлади.

Қуйидагиларга эса, ҳеч қачон салом берилмайди:

1. Бегона қизларга ва ёш аёлларга;

2. Қиморбозга ва ўйин ўйнаётганларга;

3. Спиртли ичимлик ичаётганларга;

4. Ғийбат қилаётганларга;

5. Чолғу асбоби чалаётганларга;

6. Фосиқларга (очиқча гуноҳ қиладиганларга);

7. Бегона аёлларга шаҳват билан қараб ўтирганларга;

Салом бериш жоиз бўлмаган бу кишилар ўзлари салом берса, алик олинади. Зарур бўлганда, ишимиз тушганда, юзлашиб қолганда фитна чиқмаслиги учун салом берилади.

Ғайри муслимларга фақат ишимиз тушганда "ассалому алайкум" деб эмас, балки бундан ўзгача кўринишдаги маҳаллий саломлашиш турларидан биттасини ишлатган ҳолда салом берилади ва улар берган саломга ҳам яна шу тарзда алик олинади.

Бидъат аҳлига ҳам эҳтиёж бўлган вақтдагина салом берилади.

Бойларга фақат бой бўлгани учун салом бериш жоиз эмас.

Тиланчининг тиланаётганда берган саломига алик олиш шарт эмас.

Савол: Хусуф ва кусуф намозлари қандай намоз, улар қандай ўқилади?

Жавоб: Бу икки намоз нофила намоздир. Кусуф намози қуёш тутилганда, хусуф намози эса ой тутилганда ўқилади.

Кусуф намози

Қуёш тутилган вақт жума намозини ўқитадиган имом азонсиз ва иқоматсиз камида икки ракат намоз ўқитади. Намозни овоз чиқариб ёки овозсиз ўқиши мумкин. Қироатда узун сура ўқиган яхши. Намоздан кейин ҳам қуёш очилгунга қадар қиблага қараб ёки жамоатга ўгирилиб ўтириб дуо қилади. Бундай имом топилмаса, бу намозни ҳар ким ўзи уйида алоҳида ўқийди. Саҳрода, далада ҳам ўқиш мумкин.

Кусуф намозида имом Аъзам, имом Молик ва имом Аҳмадга кўра хутба ўқилмайди, имом Шофеъийга кўра эса, намоздан кейин хутба ўқиш мустаҳабдир.

Хусуф намози

Ой тутилганда ҳар кимнинг ўз уйида алоҳида қуёш тутилганда ўқиладиган намоз каби қироатни овоз чиқариб ёки овозсиз икки ёки тўрт ракат намоз ўқиши яхши бўлади. Бу намозни масжидда жамоат билан ўқиш ҳам жоизд Намоз икки ракат қилиб ўқилса бомдоднинг суннатидек, тўрт ракат қилиб ўқилса, асрнинг илк суннатидек ўқилади. 

Батафсил

Ялангоёқ намоз ўқиш

Савол: Аёл киши ялангоёқ намоз ўқиса бўладими?

Жавоб: Агар намозда киядиган кийимининг этаклари узун бўлиб, оёқлари кўринмайдиган бўлса, зарари йўқ. Ҳанафий мазҳабига кўра аёлларнинг кафт ва юзларидан бошқа барча аъзолари: билаклари, сочлари ва оёқларининг таги намозда аврат ҳисобланади. Кафтларининг усти аврат эмас деган олимлар ҳам кўпчилик. Буларга кўра аёлларнинг кафтлари билакларигача очиқ ҳолда намоз ўқишлари жоиз. Лекин китобларнинг барчасига бирдай мос бўлиши учун аёллар кафтлари ҳам ёпиладиган даражада узун енглик кўйлак ёки бошига кенг рўмол ёпиниб, қўлларини ҳам бекитиб намоз ўқишлари афзалдир. Аёлларнинг оёқлари намозда аврат эмас деган олимлар бор бўлса ҳам, улар ҳам намозда оёқларини бекитиш суннат, ялангоёқ ўқишнинг макруҳ эканлигини билдирганлар. (С.Абадия)

"Аёлларнинг ялангоёқ ўқишлари ҳақида иккита қавл бор. Биринчи қавлга кўра, макруҳ. Иккинчи қавлга кўра эса, намоз бузилади. Аёллар ё пайпоқда, ё оёқларини ёпиб турадиган даражада узун кўйлак кийиб намоз ўқишлари керак". (Мазоҳиби арбаъа)

"Аёл кишининг тўпиғи, билаги, бўйни ёки сочи очиқ ҳолда ўқиган намози саҳиҳ бўлмайди. Кийим ичидаги аъзосининг шакли ёки баданнинг ранги кўринадиган даражада юпқа либос йўқ ҳисобланади, яъни шундай кийимдаги аёл кийимсиз, яланғоч кабидир". (Умдат-ул ислом)

"Шофеъий мазҳабига кўра аёлнинг икки кафти ва юзидан бошқа барча жойлари ҳамма вақт авратдир".

Ҳур-озод аёлнинг кафт ичлари, юзи ва оёқларидан бошқа бутун вужуди аврат ҳисобланади. Оёқларига аврат деган олимлар ҳам бўлди. Нур сурасидаги “Аёллар юрганда оёқларини ерга урмасдан юрсинларки, оёқларидаги бекитилган тақинчоқларининг овозлари эшитилмасин” маолидаги ояти каримаси оёқларнинг ҳам аврат эканлигини кўрсатмоқда. (Ҳалабийи кабир)

Намоздан ташқари вақтда аврат ва аврат эмас деган олимлар ҳам бўлди. Шу сабабдан намозда ва намоздан бошқа пайтларда оёқларга пайпоқ кийиш керак. Лекин ялангоёқ юрган аёлларга ҳам "бу ҳаром иш қилаяпти" демаслик лозим.

Савол: Аёлларнинг оёқлари аврат бўлгани учун ялангоёқ намоз ўқий олмайдилар. Эркак кишининг оёғи эса аврат эмас. Шунинг учун улар ялангоёқ намоз ўқиса бўладими? Намоз ўқиётганда тизза билан киндик орасини ёпса етарли эмасми?

Жавоб: Фақатгина тизза билан киндик ораси ёпиб ўқилган намоз саҳиҳ бўлса ҳам, макруҳ ҳисобланади. Намоз қарзидан қутулса ҳам, намоз ўқиганда ҳосил бўладиган катта савобларга эриша олмайди.

Асҳоби киром қамис деб аталувчи оёқларигача ёпиб турадиган узун кўйлак, яъни халъат билан намоз ўқиганлари учун уларнинг оёқлари ҳам ёпиларди. Оёқларни ёпиб турувчи либосларда ўқилган намознинг савоби кўпроқ бўлади. (Ҳалабий, Бариқа, Ҳадиқа)

Намозни пайпоқ ёки маҳси кийиб ўқиш керак. Ялангоёқ ҳолда ибодат қиладиган яҳудийларга ўхшамаслик лозим. Ҳадиси шарифда: “Яҳудийларга ўхшамаслик учун намозларни наълин (пойафзал) билан ўқинг!” деб буюрилди. Расулуллоҳ ва Асҳоби киром наълин кийиб намоз ўқирдилар. Наълинлари тоза бўларди ва ифлос наълин билан масжидга кирмасдилар. Наълин – маҳсига ўхшаган оёқ кийим туридир. (Радд-ул мухтор)

Батафсил

Ёлғон гапириш

Савол: Ёлғон гапириш ҳақида динимизда нима дейилган?

Жавоб: Ёлғон гуноҳларнинг энг жирканчи, айбларнинг энг ёмони, қалбларни қорайтирадиган бутун ёмонликларнинг бошидир. Ҳадиси шарифларда марҳамат қилиндики:

“Ёлғон – мунофиқлик эшикларидан биридир.” (Ибн Адий)

“Имон соҳиби ҳар хил хато қилиши мумкин. Лекин хоинлик қилолмайди ва ёлғон гапиролмайди.” (Ибн Абу Шайба, Баззор)

“Тўғри бўлинг, тўғрилик яхшиликка, яхшилик эса Жаннатга олиб боради. Ёлғондан сақланинг, ёлғон фисқ-фужурга, фисқ эса Жаҳҳанамга олиб боради.” (Бухорий)

“Сўз билан чиқарилган фитна қилич билан чиқарилган фитна кабидир. Ёлғон гапириш, туҳмат-бўҳтон қилиш билан чиқарилган фитна қилич билан чиқарилган фитнадан ҳам ёмондир.” (Ибн Можа)

“Савдогарларнинг кўпи гуноҳкордир. Кўп қасам ичиб гуноҳга ботадилар ва ёлғон гапириб савдо қиладилар.” (Ҳаким)

“Алдаган киши Жаҳаннамликдир.” (Табароний)

Жаноби Пайғамбаримиз ёлғон гапирган кимсанинг оғзи бир тарафдан қулоғига қадар темир чангак билан йиртилишини, оғзининг нариги томонига ўтганида аввалги йиртилган томони соғайиши, сўнгра яна такрор йиртилиши ва бу шаклда қиёматга қадар қабрида азоб чекишини билдирганлар. (Бухорий)

Бир киши Жаноби Пайғамбаримизга дедики:

- Тарк этолмаган уч гуноҳга тутулдим. Булар – зино, ёлғон ва ичкилик.

Пайғамбаримиз марҳамат қилдиларки:

- Ёлғонни мен учун тарк эт!

Бу кимса “Хўп бўлади” деб кетди. Бир гуноҳ ишламоқчи бўлган вақт “Агар бу гуноҳни ишласам, Расулуллоҳ сўраганларида ҳа десам, айбим очилиб қолади. Йўқ десам, ёлғон гапирган бўлиб, берган ваъдамда турмаган бўламан” деб ўйлади. Шу тариқа нариги икки гуноҳдан ҳам воз кечди. (Ширъа)

Буюклар айтадики:

Ўғлим, ёлғондан сақлан. У чумчуқ гўшти каби шириндир. Ундан жуда оз кимса қутулади. (Луқмон Ҳаким)

Аллоҳу таоло ҳузурида энг катта хато, ёлғон гапиришдир. (Ҳазрати Али)

Ёлғончи билан хасис Жаҳаннамга тушади. Фақат қайси бири чуқурроққа ташланади, билмайман. (Шабий)

Тўғри билан ёлғон бири иккинчисини қалбдан чиқаргунга қадар курашадилар. (Малик бин Динор)

Дили тилига, гапи ишига мос бўлмаслик мунофиқликдан. Мунофиқликнинг асоси эса ёлғондир. (Ҳасан Басрий)

Асҳоби киром наздида ёлғондан ҳам ёмон нарса йўқ. Чунки улар ёлғон билан имоннинг бир ерда бўлмаслигини билардилар. (Ҳазрати Оиша)

Савол: Мен тижорат билан шуғулланаман. Баъзан қасам ичаман, ёлғон гапираман. Менга нимани маслаҳат берасиз?

Жавоб: Ҳар бир мусулмон ўзига қилиниши истамаган нарсани кофирларга ҳам қилмаслиги керак. Сотиладиган молни ортиқча мақтамаслик лозим. Чунки ҳам ёлғон гапирган, ҳам алдаган, ҳам зулм этган бўлади. Ҳатто тўғри бўлса ҳам, харидорнинг биладиган нарсасини гапирмаслик керак. Чунки бу ҳам фойдасиз гап бўлади. Қиёматда ҳар бир гапирган сўзига жавоб беради.

Савдода қасам ичишга келсак, ёлғон нарсага қасам ичиш ҳаромдир. Яъни катта гуноҳдир. Тўғри нарса учун қасам ичган бўлса, арзимаган нарса учун Аллоҳу таолонинг исмини гапириш ҳурматсизлик бўлади. Ҳадиси шарифларда марҳамат қилиндики:

“Савдода “Валлоҳи шундай, Худо ҳаққи бундай” деб қасам ичган кимсага ва “Бугун эмас,эртага кел” деб сўзида турмаган косибга ёзиқлар бўлсин!” (Дайламий)

“Молини қасам ичиб, сотишга ҳаракат қилган кимсага қиёматда марҳамат этилмайди.” (И.Ғазолий)

Савол: Ёлғон қайси ҳолларда жоиз?

Жавоб: Ёлғон гапириш ҳаром, жуда катта гуноҳдир. Ўлмаслик учун ўлакса гўштини ейиш жоиз бўлгани каби ўлимдан қутулиш учун ёлғон гапириш жоиздир. (Ҳадиқа)

Ҳазрати Савбон айтдики: “Ҳар қанақа ёлғон гуноҳдир. Фақат бир мусулмонга фойдаси теккан ёки бир мусулмонни зарардан қутқарган ёлғон бундан истиснодир.”

Ёлғон гапириш жоиз бўлган ҳоллардан баъзилари қуйида келтирилган:

1. Жангда. Ҳазрати Али жангда қаттиқ жароҳат олганида қаршисига бир душман қилич билан чиқиб “Энди сени менинг қўлимдан ким қутқара олади?” дейди. Ҳазрати Али ҳам бармоғи билан у кимсанинг ортини кўрсатиб “Майли жанг қиламиз. Фақат сизлар икки киши бўлиб жанг қиласизларми?” дейди. У душман орқамдаги ким экан деб қараганида ҳазрати Али қилич тортиб, душманини зарарсиз ҳолга келтиради. Душман ярадор инсонга қилган ўзининг ҳийласига қарамай “Менга ҳийла ишлатиб, енгдинг” дейди. Ҳазрати Али “Аслида сен менинг ярадор бўлишимни пойлаётган эдинг” деди ва қуйидаги ҳадиси шарифни билдирди: “Ҳарб – ҳийладир.” (Ибн Сунний, Ибн Лал)

2. Икки мусулмонни яраштириш учун. Уч кундан ортиқ аразлашиб юриш гуноҳдир. Аразлашиб қолган икки мусулмонни яраштириш учун ёлғон гапириш жоиздир. Ҳадиси шарифларда буюрилдики:

“Икки кишини яраштириш нафила намоз, рўза ва садақадан анча фазилатлидир.” (Термизий)

“Икки кишини яраштириш ва хайрли иш учун гапирилган сўз ёлғон ҳисобланмайди.” (Муслим)

“Икки мусулмонни яраштириш учун уларга бир-бири ҳақида яхши гап етказиш ёлғон ҳисобланмайди.” (Ибн Лал)

Жаноби Пайғамбаримиз табассум қилганларида ҳазрати Умар бунинг сабабини сўради. Расулуллоҳ дедиларки: “Умматимдан икки киши Аллоҳу таолонинг ҳузурига чиқди. Улардан бири деди:

- Ё Рабби, бу одамдан ҳаққимни олиб бер!

Аллоҳу таоло буюрди:

-          Бу одамнинг ҳаққини бер!

-          Ё Рабби, унга берадиган ҳеч бир яхшилигим қолмади. Қандай бераман?

Аллоҳу таоло ҳақ соҳибига буюради:

-          Бу одамнинг яхшилиги қолмади. Нима қиласан?

-          Унда гуноҳларимни олсин.

Аллоҳу таоло ҳақ соҳибига буюради:

- Бошингни кўтариб, Жаннатнинг бу муҳташам кўшкларига қара!

Ҳақ соҳиби бошини кўтариб, кўшкларни кўриб деди:

-          Ҳа, кўрдим. Бу муҳташам кўшклар қайси шаҳид, қайси сиддиқ ёки қайси Пайғамбарга тегишли?

-          Бу кўрган муҳташам кўшкларинг бадалини тўлаганлар учундир.

-          Ё Рабби, бу кўшкларнинг бадалларини ким ўтай олади?

-          Сен ўтай оласан.

-          Қандай тўлайман, буни тўлашга нимам ҳам бор?

-          Ҳаққингни бу биродарингга бағишла, шунда бу кўшкка соҳиб бўласан.

-          Бағишладим, ё Рабби!

-          Қани энди, биродарингни қўлидан тутиб, Жаннатга киринглар!”

Жаноби пайғамбаримиз давом этиб “Аллоҳдан қўрқинг ва ораларингизни яхшилашга ҳаракат қилинг. Чунки Аллоҳу таоло қиёмат куни сизларнинг ораларингизни яхшилайди” деб марҳамат қилдилар. (Хараитий)

3. Икки мусулмоннинг аразлашиб қолишининг олдини олиш учун.

Оралари бузилиб қолиш қаршисида турган икки мусулмоннинг аразлашиб қолишининг олдини олиш учун ёлғон гапириш жоиздир. Яхшиликка сабаб бўлган ёлғон, фитнага сабаб бўлган ҳақиқатдан афзалдир.

4. Турмуш ўртоғи билан яхши муносабатда бўлиш учун.

Эр-хотин оралари бузилмаслик учун ёлғон гапириш мумкин. Ҳадиси шарифларда марҳамат қилиндики:

“Турмуш ўртоғи  билан  яхши муносабатда бўлиш учун ёлғон гапириш жоиздир.” (Ибн Лал)

“Эр-хотин бир-бирини идора этиш учун ёлғон гапирса, гуноҳ бўлмайди.” (Муслим)

Ибни Арком ҳазратлари ҳазрати Умарга “Аёлим мени севмайди. Севмаслигини юзимга очиқ айтди. Бундай аёл билан бирга яшашни истамайман” деди. Ҳазрати Умар аёлдан “Нима учун эрингизга бундай дедингиз?” деб сўради. Аёл “Ёлғон гапирмаслик учун. Ёки бу ҳолда ёлғон гапиришга изн борми?” деди. Ҳазрати Умар “Албатта бу ҳолатда ёлғонга изн бор. Бир аёл эрини севмаса ҳам, уни ранжитмаслик учун ёлғон гапирса, гуноҳ бўлмайди” деб буюрди.

5. Золим кишидан бир мусулмоннинг қаердалигини яшириш учун.

6. Мусулмоннинг молини золимдан ҳимоя қилиш учун.

7. Мусулмонни мамнун этиш учун.

Бир дўстимиз бир янги кийим олса ёки тиктирса, бу бизга ёқмаса ҳам, бу либос сизга жуда ярашди дейиш жоиз бўлган ёлғонга киради. Бир мусулмонни севинтириш учун бир баҳона излаш керак. Ҳадиси шарифда “Фарзлардан кейин Аллоҳу таолонинг энг севган иши – бир мўминни севинтиришдир” деб марҳамат қилинган. (Табароний)

Одатда аёллар безанишга берилган, кийимларига кўп эътибор берадилар. Олган бир либоси учун “Бу кийим сенга жуда ҳам ярашибди” дейиш ёлғон бўлмайди. Чунки динимиз аёли билан яхши муносабатда бўлиш учун ёлғон гапиришни жоиз кўрган. Айниқса, ҳақли бўлган мақтовни қизғаниш – аҳмоқликдир.

8. Мусулмоннинг айбини, гуноҳини ва сирини бекитиш учун.

Ёш бир мусулмон туҳматга учраб, ҳибсга олинибди. Ҳукмни кутаётганида ўзига туҳмат қилганларни, улар билан бирга ҳукмдорни ҳам лаънатлаб, сўкади. Бироз муддат бақириб-чақиради. Ҳукмдор саройидан туриб бу фарёдларни эшитади. Аммо масофа узоқ бўлгани учун нима деб сўзлаганини тушунмайди. Икки вазирини ёнига чақириб, унинг нима деб бақираётганини сўрайди. Биринчи вазир “Ҳукмдорим, у “Аллоҳ авф этганларни азиз этади” ҳадиси шарифини сўзламоқда. “Авф этганларнинг жойи – Жаннат” демоқда. Сиздан авф сўрамоқда” дейди. Бу гап ҳукмдорга ёқиб “Уни авф этдим, озод этинг” деб буюради. Иккинчи вазир эса дарҳол шошилиб “Ҳукмдорим, бу вазирингиз сизга ёлғон гапирмоқда. У йигит авф сўраётгани йўқ, сизни сўкяпти” деди. Шунда ҳукмдор “Эҳ вазир, сен кераксиз жойда тўғри гапириб, икки кишининг ўлимига сабаб бўлишни истяпсан. Бу вазирнинг ёлғони эса, бир жонни қутқарди. Шуни унутмаки, иш битирган ёлғон, фитнага сабаб бўладиган рост гапдан афзалдир”  деди.

Ҳукмдор кераксиз жойда рост гапни гапирган вазирини вазифасидан озод этиб, ёлғон гапириб, бир айбсизни ҳибсдан қутқарган вазирини ўзига бош вазир этиб тайинлади.

9. Фақирга икром кўрсатиш учун.

Биз сотувчи бўлсак, бир фақир келиб ёққан молини олмоқчи бўлса-ю, аммо қиммат бўлса. Биз бу молни 10 сўмга олган бўлсакда, фақирга “Буни 5 сўмга олдим, устидаги 1 сўм менинг фойдам, 6 сўмга олақолинг” десак, бу жоиздир, гуноҳ бўлмайди.

10. Ҳақ бўла туриб, қаршисидагига “Сен ҳақлисан” дейиш.

Оилада жанжалнинг олдини олиш учун улардан бири наригисига “Сен ҳақсан” дейиш керак. Иккиси ҳам “Мен ҳақлиман” деса, бошлари жанжалдан чиқмайди. Иккиси ҳам “Сен ҳақсан” деса, у ҳолда уйда илоҳий ишқ бошланади. Ҳадиси шарифларда марҳамат қилиндики:

“Аллоҳ розилиги учун авф этган кишини Аллоҳу таоло юксалтади.” (Муслим)

“Авф этингки, ўзингиз ҳам авф этиласиз!” (И.Аҳмад)

“Дағал муомалада бўлган кимсага қарши юмшоқ муомалада бўлсангиз, зулм этганни авф этсангиз, сизни маҳрум этган кимсага эҳсон қилсангиз, сиздан узоқлашганга яқинлашсангиз юксак даражаларга қовушасиз.” (Баззор)

Бу каби нарсаларда ёлғон гапириш жоиздир. Масалан, ичкилик ичган ёки бошқа бир гуноҳни ишлаган кимсадан “Сен гуноҳ ишладингми?” деб сўраганларида, ёмон намуна бўлмаслик учун “Йўқ, гуноҳ ишламадим” дея олади. Ҳадиси шарифда “Ёмон иш қилган кимса буни яширишга ҳаракат қилсин!” деб буюрилган. (Ҳаким)

Савол: Ёлғоннинг жоиз бўлган жойлари бор. Баъзи кимсалар буни бутунлай рухсат деб тушуниб, доимо ёлғон гапирадилар. Ота-онасига ва бошқа катталарга ақлга сиғмайдиган ёлғон гапларни гапирадилар. Баъзан ёлғони маълум бўлиб қолса, ҳазил деб қутулади. Ёлғон гапириш динимизда катта гуноҳ эмасми?

Жавоб: Ёлғон Қуръони каримда ҳам, ҳадиси шарифларда ҳам катта гуноҳ сифатида билдирилмоқда. Ояти каримада маолан “Аллоҳнинг оятларига ишонмаганлар, фақат ёлғон гапирадилар” деб бурилган. (Наҳл, 105)

Кўриб турганимиздек, ёлғон гапириш имонга зиддир. Ҳадиси шарифларда марҳамат қилиндики:

“Ёлғон иймонга терсдир.” (Байҳақий)

“Ёлғон мунофиқлик аломатидир.” (Бухорий)

“Мунофиқнинг уч аломати бор. Ёлғон гапиради, гапида турмайди ва омонатга хиёнат этади. Бундай кимса мусулмон эканлигини гапирса ҳам, намоз ўқиса, рўза тутса ҳам, мунофиқдир.” (Бухорий)

“Мўминнинг ахлоқи турлича бўлиши мумкин. Аммо у хоин бўлмайди ва ёлғон гапирмайди.” (Ибн Аби Шайба, Баззор)

Ёлғоннинг зарарлари ҳақида қуйидаги ҳадиси шарифларда билдирилган:

“Ёлғон Жаҳаннам эшикларидан бир эшикдир.” (Хатиб)

“Ёлғондан сақланинг! Чунки ёлғон гуноҳга, гуноҳ эса Жаҳаннамга етаклайди.” (Бухорий)

“Ёлғон ризқни камайтиради.” (Исфахоний, Абушшайх)

“Мусулмон мусулмоннинг биродаридир. Улар бир-бирига хиёнат этмайди ва ёлғон гапирмайди.” (Термизий)

“Маслаҳат сўраган кимсага ёлғон гапирган киши унга хиёнат этган бўлади.” (Ибн Жарир)

Кулдириш учун ҳазиллашиб ҳам ёлғон гапириш жоиз эмас. Ҳадиси шарифда “Инсонларни кулдириш учун ёлғон гапирган кимсага ёзиқлар бўлсин!” деб буюрилган. (Абу Довуд)

Ҳазрати Абдуллоҳ бин Амир баён қилади:

Кичиклигимда Расули Акрам уйимизга келибди. Ўйнагани кетаётганимда онам менга “Абдуллоҳ, кел мен сенга бир нарса бераман” деб чақирди. Расули Акрам “Нима берасан?” деб сўрадилар. Онам “Хурмо бераман” деди. Шунда Расулуллоҳ буюрдиларки: “Агар ҳеч нарса бермасдан, алдаганингда эди, ёлғон гуноҳи ёзиларди.” (Ширъа)

Савол: 1 апрелда ҳазиллашиш жоизми?

Жавоб: Ёлғон гапирмасдан ҳазиллашиш ҳар вақт жоиз. Ҳадиси шарифларда марҳамат қилиндики:

“Дўстингизни ранжитадиган ҳазил қилманг!” (Термизий)

“Баҳсга киришмаган, ҳақли бўлса ҳам ҳеч кимни ранжитмаган, ҳазил ёки кулдириш учун ёлғон гапирмаган, яхши ахлоқли бўлган мусулмон Жаннатга киради.” (Термизий)

Батафсил

Китоб бериш

Савол: Бидъат фирқасида бўлган дўстимга бузуқ йўлда эканлигини билдиришим керакми?

Жавоб: Унга “Сенинг юрган йўлинг бузуқ, нотўғри” дейиш душманликка, жанжалга сабаб бўлади. Унга фойдали бўлган бир китоб, масалан ҳақиқий ислом олимларининг китобларидан бериш керак.

Ҳозирги кунда амри маъруф қилишнинг энг яхши ва осон йўли дуруст бўлган бир китоб беришдир. Насиби бўлса, ўқиб ўрганади. Насиби йўқ бўлса, биз китоб берганимиз учун савоб қозонамиз.

Савол: Қўшнимизнинг ҳовлисидаги дарахтларнинг шохлари девордан ошиб бизнинг ҳовлимизга ўтиб туради. Шохлардаги ва пишиб тўкилган меваларни ейишимиз жоизми?

Жавоб: Дарахт шохларидаги ҳам, ерга тўкилган меваларни ҳам эгасининг рухсатимиз ейиш жоиз эмас. Рухсат берган бўлса, ейиши мумкин.

Савол: Банкдан кредит олиб уй ёки автомобил сотиб олиш жоизми?

Жавоб: Уй нафақадан ҳисоблангани учун уйи бўлмаганнинг кредит орқали уй олиш жоиздир. Зарурат бўлмасдан автомобил ёки тижорат учун фоиз билан кредит олиш жоиз эмас.

Савол: Баъзан таҳорат олаётганда бир аъзомни уч марта ювдимми ёки икки марта ювдимми деб шубҳа қиламан. Учдан кам ёки ортиқ ювиш макруҳ бўлгани учун бу ҳолда нима қилишим керак?

Жавоб: Ҳар доим шундай шубҳага тушаётган бўлсангиз, бу васвасадир, ҳеч нарса қилиш керакмас. Камдан-кам юз берадиган бўлса, яна бир марта ювилади, бу ҳолда тўрт марта ювилган бўлса ҳам макруҳ бўлмайди. Чунки қасддан тўрт марта ювилаётгани йўқ. Қасддан, яъни билиб туриб бир аъзосини уч мартадан кам ёки кўп ювиш макруҳ бўлади. 

Батафсил

Тез аччиқланиш

Савол: Мен жуда тез аччиқланаман. Катта-кичиклигига қарамай, қўпол гапириб юбораман. Аччиғимни боса олишим учун нима қилишим керак?

Жавоб: Аччиғини босиш учун диннинг амрларига бўйсуниш керак, бунинг гуноҳ эканлигини билиш лозим. Инсон билиб туриб қизишиб, ғазабланмайди. Ғазабланса ҳам, аччиғини боса олади. Чунки динимиз ғазабланмасликни эмас, жаҳлини боса олишни амр этмоқда. Ҳар бир инсон аччиқланиши мумкин, фақат қизишиб, дин чегараларидан ташқарига чиқмаслиги, зарарли иш қилмаслиги керак.

Ғазабланган вақтда аузу бисмиллоҳ билан икки қул аузуни ўқиш керак. Жаҳл чиққанда ақл кетади. Исломият белгилаган чегарадан чиқиб кетади. Қуйида бунга боғлиқ бир неча ҳадиси шарифлар келтирилган:

“Ғазабланган кимса истаганини қилишга кучи етгани ҳолда юмшоқ муомалада бўлса, Аллоҳу таоло унинг қалбини ҳаловат ва имон билан тўлдиради.” (Ибни Абуд Дунё)

“Жаҳл шайтоннинг васвасасидан ҳосил бўлади. Шайтон эса оловдан яратилган. Олов сув билан ўчирилади. Шу сабабли ғазабланганингизда таҳорат олинг.” (Абу Довуд)

“Ғазабланган кимса оёқда турган бўлса, ўтирсин. Шунда ҳам жаҳли босилмаса, ётсин.” (Абу Довуд)

Оёқда тик турган кишининг интиқом олиши осон. Ўтирганда эса имконияти камаяди. Ётганда ундан ҳам камаяди. Жаҳлланиш кибрдан туғилади. Ётиш кибрнинг камайишига сабаб бўлади. Жаҳлланганда “Аллоҳуммағфирли  занби ва азҳиб ғайза калби ва ажирни минашшайтон” дуосини ўқиш ҳадиси шарифда билдирилган. (Ибни Синний)

Маъноси: Ё Рабби, гуноҳимни авф эт. мени қалбимдаги ғазабдан ва шайтоннинг васвасасидан қутқар.

Савол: Қўл соатларнинг ойналари чизилиб кетмаслиги учун сапфирдан, корпусларини эса чидамли бўлиши учун титандан ясашади. Бу иккаласи ҳам олтиндек қимматбаҳо. Бу соатларни қўлланиш ҳаром эмасми?

Жавоб: Бунинг ҳеч зарари йўқ. Платина ҳам қимматбаҳо металдир. Олтиннинг ҳаром бўлиши қимматбаҳо бўлганлиги сабабли эмас. Кумуш арзон бўлишига қарамай кумуш қошиқ, кумуш пичоқ ҳам жоиз эмас. Темир эса жуда арзон, аммо темирдан узук жоиз эмас. Бир нарсанинг ҳалол ёки ҳаром эканлиги динимизнинг амри билан билинади. Ўзимизча қиёслаб, у нарса ҳаром бўлса, бунда ҳам шу хоссалар бор, демак бу ҳам ҳаром дейишимиз асло жоиз эмас.

Батафсил

Бойлик тўплаш

Савол: Динимизда бойлик тўплаш учун кўпроқ ишлаш жоизми?

Жавоб: Ҳар бир мусулмонга ўзининг, бола-чақасининг нафақасига ва қарзларини узишга етадиган миқдорда пул топиб келиш учун меҳнат қилиши фарз. Шундай ният билан ишлаган кимса қарзини тўлай олмасдан вафот этиб кетса ҳам, азоб чекмайди. Ҳадиси шарифда: “Ҳар бир эркакнинг меҳнат қилиб, нафақасига етарли даражада пул топиши фарздир” деб марҳамат қилинган. Нафақасидан ортиғи учун ҳам ишлаб пул топиш жоиз. Бола-чақасининг бир йиллик нафақасига етадигандек ишлаб пул топиш мубоҳ. Мусулмонларга ёрдам бериш учун, динга хизмат қилиш учун ундан ҳам кўпроқ ишлаб пул топиш эса, мустаҳаб, яхши бўлади. Ҳадиси шарифда: “Инсонларнинг энг яхшиси ўзгаларга фойдали бўлганидир” деб марҳамат қилинди. (Дора Қутний, Худоий)

Оиласининг нафақасига етадиган даражада пул топиш учун ишлаш фарз. Ўзга эҳтиёжларини ҳам таъминлай оладиган даражада пул топиш учун кўпроқ ишлаш суннат. Кўз-кўз қилиш ва мақтаниш учун эҳтиёжидан ортиқ пул топиш таҳриман макруҳ ёки ҳаром бўлади. Бой бўлиш учун меҳнат қилиш гуноҳ эмас. Лекин бойликка кўнгил кўйиш, дунё муҳаббати гуноҳ бўлади. Зийнатга кирадиган нарсаларни ишлаб топиш мубоҳ. Эҳтиёж ва зийнат ашёсини исломиятга мос ҳолда қозониш ибодат бўлади.

Узлатга чекиниб, доим ибодатда бўлиб, уйланиш, саёҳат қилишдек мубоҳ ишларни ва ҳалолдан пул топишни тарк қилиш таҳриман макруҳдир. (Татархония)

Айниқса ўзини муҳтож аҳволга тушириш асло жоиз эмас. Бир ҳадиси шарифда: “Ишламасдан ўзини садақа сўрайдиган ҳолатга туширган одам 70 нарсага муҳтож бўлади” деб буюрилган. (Термизий)

Шундай экан, динимиз буюргандек ҳалол йўлда меҳнат қилиб, пул топиш керак. Ҳаракат қилиш ризқни орттирмайди, лекин шу орқали сабабларга мурожаат қилинган бўлади. Сабабларга ёпишиш эса суннатдир.

Батафсил

Қирқ рақами ҳақида

Савол: Кўплаган дуоларни қирқ кун ўқиш кераклигини айтадилар. Қирқ куннинг аҳамиятли томони борми?

Жавоб: Қирқ рақами кўп бажариш билдирилган ишларда энг оз қилиниши лозим бўлган миқдордир. Бир киши бир дуони кўп ўқимоқчи бўлса, камида қирқ марта ўқиши лозим. Тирноқ олишни, қўлтиқ ва қўпол аврат атрофидаги тукларни тозалашни қирқ кундан кечиктириш гуноҳ бўлади. Солиҳ қариндошини ҳам қирқ кундан ошмасдан зиёрат қилиб туриш керак. (С.Абадия)

Қирқ кун бомдод намозининг суннати ва фарзи орасида қирқ бир марта Фотиҳа ўқилади. Бисмиллоҳнинг охиридаги “Мим” ҳарфини Фотиҳадаги “Лом” ҳарфи билан қўшиб ўқиса, қилинган дуо қабул бўлади. Сувга уфланиб хастага ёки сеҳр-жоду қилинган одамга ичирилса, шифо топади ва сеҳр-жодудан қутулади. (Тафсир-и Азизий)

Қирқ рақами билан боғлиқ бўлган ҳадиси шарифлардан баъзиларини қуйида келтириб ўтамиз:

“Ҳар кеча қирқ оят ўқиган кимса ғофиллардан бўлиб ёзилмайди.” (Байҳақий)

“Қирқ киши бир жамоатдир. Улар бир майитга дуо қилсалар, Аллоҳу таоло бу майитни авф этади.” (Бухорий)

“Ширкдан узоқ бўлган қирқ мўмин бир мусулмоннинг жанозасини ўқисалар, Аллоҳу таоло, муҳаққақ, бу мўминларнинг дуоларини қабул этиб, майитни авф этади.” (Муслим, Абу Довуд)

“Қирқ кун ичида илм суҳбатида бўлмаган кимсанинг қалби қораяди. Катта гуноҳ бўлган ишларни қилишни бошлайди. Чунки илм қалбга ҳаёт беради. Илмсиз ибодат бўлмайди. Илмсиз ибодатнинг фойдаси бўлмайди!” (Ҳазанат-ур ривоят, М.Раббоний)

“Қирқ кун ихлос билан исломиятга эргашган кимсанинг қалбини Аллоҳу таоло ҳикматга тўлдиради.” (Абу Нуайм)

“Қирқ кун ҳалол луқма еган кимсанинг қалбини Аллоҳу таоло нур билан тўлдиради. Қалбига ҳикматни дарёдек оқизади. Дунё севгисини қалбидан чиқаради.” (Абу Нуайм)

“Фол очтирган киши фолчига ишонмаса ҳам, қирқ кун намози қабул бўлмайди.” (Муслим)

“Ҳақдан ботилни ёки ҳидоятдан далолатни ажратиш учун илмдан бир мавзу ўрганиш нияти билан уйидан чиққан кимса, бир обид кишининг қирқ йиллик ибодати каби ажр олади.” (Дайламий)

“Тўрт тарафидаги қирқ уй қўшни ҳисобланади.” (И.Ҳиббан)

“Аллоҳу таоло розилиги учун ҳалол ва ҳаромни англатадиган қирқ ҳадисни умматимга билдирган киши охиратда олим сифатида қайта тирилади.” (Абу Нуайм) (Олимлар шу сабабли “Қирқ ҳадис” номи билан ҳадис китоблари ёзганлар.)

“Бир кўрни қўлидан тутиб, қирқ қадам олиб юрган кишига Жаннат вожиб бўлади.” (Табароний)

“Бир хаста қирқ марта “Ла илоҳа илла анта субҳонака инни кунту миназзолимин” дуосини ўқиса, шаҳид бўлиб вафот этади. Агар шифо топса, гуноҳлари кечирилади.” (Нажот-ул мусалли)

“Қирқ ёшдан ошган кимсанинг хайрли ишлари (савоблари) ёмон ишларидан (гуноҳларидан) кўп бўлмаса, Жаҳаннамга тайёрланаверсин.” (И.Ғазолий)

“Қирқ ёшга кирган ҳолда гуноҳларига тавба этмаган кимсанинг юзини шайтон силаб “Бу ортиқ қутулолмайди” дейди.” (И.Ғазолий)

Имон билан вафот этиш учун қуйидаги дуони кунда қирқ марта ўқиш керак:

“Ё хаййу ё қаййум ё залжалоли вал икром ё ла илоҳа илла анта.”

Батафсил