Қадарга ишонмоқ

«Ва бил қадари, хайриҳи ва шарриҳи миналлоҳи таоло»: Тақдирга, хайр ва шаррлар (яхши ва ёмон кунлар)нинг Аллоҳу таолодан эканлигига ишондим - деганидир. Инсонларга келадиган хайр ва шарр, яхшилик ва ёмонлик, фойда ва зарар, қозонч ва зиёнларнинг ҳаммаси Аллоҳу таолонинг хоҳиши, тақдир қилиши биландир.

Аллоҳу таолонинг бирор нарсани азалда, яратишни хоҳлашига тақдир дейилади. Ўша тақдирнинг, яъни яратилиши исталган, тақдир қилинган нарсанинг вақти-соати келиб яратилишига қазо дейилади. Тақдир ва қазо сўзлари кўпинча бир бирининг ўрнида ҳам ишлатилаверади.

Аллоҳу таоло қулларига ирода, ихтиёр берган бўлиб, қуллардаги ўша ирода ва ихтиёрни ишларнинг яратилишига сабаб қилиб қўйган. Бир банда бирон нарсани қилишни истаганида яъни ихтиёр қилганида, Аллоҳу таоло ҳам ўша нарсанинг бўлишини тақдир қилган бўлса, ўша ишни яратади. Банда ихтиёр қилмаса, Аллоҳу таоло ҳам бу ишни хоҳламайди ва яратмайди.

Мана шу ергача жуда қисқа ва асос жойларини олиб, Аҳли суннат эътиқодини билдирдик. Бу тўғри эътиқодни батафсил ўрганмоқчи бўлганлар буюк олим Мавлоно Холид Бағдодий ҳазратларининг форисий «Эътиқоднома» китобини ва ўша китобнинг камоҳлик Файзуллоҳ Афанди таржимаси бўлган «Барчага лозим бўлган иймон» китобларини ўқисинлар. Бу китоблар жуда фойдали, ҳузурбахш асарлар бўлиб, файз ва баракатлари икки жаҳоннинг саодати учун кифоя қилади.

Аллоҳу таоло ҳаммамизга таваккул қилишни амр қилган. «Таваккул иймоннинг шартидир» маъноли ояти карима бу амрлардан биридир. Моида сурасида: «Агар иймонингиз бўлса, Аллоҳу таолога таваккул қилингиз!», сураи Ол-и Имронда: «Аллоҳу таоло таваккул қиладиганларни албатта севади», сураи Талоқда: «Бир кимса Аллоҳга таваккул қилса, Аллоҳу таоло унга кофий [етарли] бўлади», сураи Зумарда: «Аллоҳу таоло қулига етмайдими?» маъолидаги ояти карималар, Аллоҳу таолога таваккал қилишнинг аҳамиятини урғуламоқда.

Расулуллоҳ “саллаллоҳу алайҳи ва саллам” марҳамат қилиб буюрдиларки: «Умматимни менга кўрсатишди. Кўплигидан тоғлар ва саҳролар тўлиб кетганди. Умматимнинг бунчалик кўп эканлигидан ўзимда йўқ хурсанд бўлдим. Севиндингми?- дедилар, ҳа- дедим. Булардан атиги етмиш минги ҳисоб-китобсиз жаннатга киргай,- дедилар. Улар кимлар?- деб сўрадим. Улар ишларига сеҳр, жоду, тугун тугиб уфлаш ва фол аралаштирмасдан Аллоҳу таолодан бошқасига таваккал ва эътимод қилмайдиганлардир,- дейишди.»Буни эшитганлар орасида Укоша родияллоҳу анҳ ўринларидан ирғиб туриб: «Ё Расулуллоҳ! Ҳаққимга дуо қилсангиз-да ўшалардан бўлсам»- деб илтимос қилганларида, «Ё Рабби! Уни ўшалардан айла!»-дедилар. Бошқа бири ҳам туриб, дуо сўраганларида, «Укоша сиздан чаққонроқ ҳаракат қилди»- деб марҳамат қилдилар.

Таваккул - деб, сабабларга ёпишиб, (яъни барча чора ва тадбирларни олиб) у ёғини Аллоҳу таолонинг хоҳишига ҳавола қилиб, ўйлаб бошини оғритиб ўтирмасликка айтилади.

Батафсил

Охиратга ишонмоқ

«Вал-явмил охири»: Охират кунига ишондим, демакдир. Охират, инсоннинг ўлган кунидан бошлаб, Қиёмат сўнгигача давом этади. Охират куни дейилишининг сабаби ундан кейин тун бўлмагани ёхуд дунёдан кейин келгани учундир. Қиёматнинг қачон бўлиши билдирилмаган. Лекин пайғамбаримиз “саллаллоҳу алайҳи ва саллам”, Қиёматнинг кўпгина аломатларини хабар берганлар: Ҳазрати Маҳдийнинг келиши, Исо алайҳиссаломнинг осмондан Шомга тушиши. Дажжолнинг чиқиши. Яъжуж ва Маъжуж деган кимсаларнинг ҳар тарафга фитна-фасод уруғи экиши. Қуёшнинг ғарбдан чиқиши. Катта-катта зилзилалар содир бўлиши. Дин илмининг унутилиши. Фисқ ва ёмонликларнинг кўпайиши. Ҳамма жойда ёппасига ҳаром, гуноҳ ишланиши. Яманда катта ёнғин чиқиши. Осмон ва тоғларнинг парча-парча бўлиши. Қуёш ва ойнинг қорайиб кетиши... каби аломатлар шулар жумласидандир.

Охират ўлим билан бошланади. Қабрда мозорда савол-жавоб бўлиши ҳақдир. Бунга ишонмаслик бузуқ эътиқодда бўлишнинг белгисидир. Қабрда Мункар ва Накир саволларига жавоб тариқасида қуйидагиларни ёдлаб олиш ва фарзандларига ҳам ёдлатиш керак: «Раббим - Аллоҳу таоло, пайғамбарим - Муҳаммад алайҳиссалом, диним - Ислом дини, китобим - Қуръони карим, Қиблам - Каъбаи шариф, эътиқодда мазҳабим - Аҳли суннат вал-жамоат, амалда мазҳабим - Ҳанафий мазҳабидир». Қиёмат куни ҳамма тирилади. Маҳшарда тўпланишади. Солиҳларнинг амал дафтарлари ўнг, ёмонларники эса чап ёки орқа тарафларидан берилади. Ширкдан, куфрдан бошқа ҳархил гуноҳни Аллоҳу таоло хоҳласа ҳеч сўроқсиз авф этади. Хоҳласа кичкина гуноҳ учун ҳам азобга гирифтор қилади.

Охиратда амаллар тортилади. Улар учун махсус “Мезон” деган тарозилар бўлади. “Сирот кўприги” Аллоҳу таолонинг изни билан жаҳаннам узарига қурилади. Муҳаммад алайҳиссаломга оид бўлган “Кавсар ҳовузи” ҳам бўлади.

Шафоат ҳақдир. Тавба этмасдан вафот этиб кетган мўминларнинг катта ва кичик гуноҳларининг кечирилиши учун пайғамбарлар, авлиёлар, солиҳлар, олимлар, малоикалар, шаҳидлар ва бошқа Аллоҳу таоло изн берган қуллар шафоат қилишади ва бу шафоатлари қабул қилинади. Улар Аллоҳу таолонинг севгили қуллари бўлгани учун дуолари, шафоатлари рад қилинмайди. Уларнинг ҳурмати учун Аллоҳу таоло гуноҳкор мўминларни авф этади.

Жаннат ва Жаҳаннам ҳозир мавжуддир. Жаннат етти қат кўкларнинг устида. Жаҳаннам эса, барча мавжудотнинг тагидадир. Жаннатнинг саккизта дарвозаси бўлиб, ҳар бир дарвозадан алоҳида алоҳида Жаннатларга кирилади. Жаҳаннам эса, етти табақа бўлиб, бирдан еттинчи табақага қараб азоблар шиддатланиб боради.

Батафсил

Пайғамбарларга ишонмоқ

«Ва Русулиҳи»: Аллоҳу таолонинг пайғамбарларига ишондим, деганидир. Бутун пайғамбарлар инсонларни Аллоҳу таоло рози бўлган йўлга эриштириш (тушириш), тўғри йўлни кўрсатиш учун юборилганлар. Барча пайғамбарларда қуйидаги еттита сифатнинг борлигига ишонмоқ лозим:

1.Исмат: Гуноҳ ишламаслик, бегуноҳлик. Пайғамбарлар бутун дин ва шариатларда ҳаром қилинган ёки қилинадиган катта-кичик ҳеч қанақа гуноҳ ишга таназзул этмайдилар. Ҳеч қайсилари кичик гуноҳ ҳам қилмаганлар. [Одам алайҳиссалом воқеасига гуноҳ эмас, “залла” (кичик хато) дейилади.

Батафсил

Китобларга ишонмоқ

«Ва кутубиҳи»: Аллоҳу таоло нозил қилган китобларга ишондим, деганидир. Аллоҳу таоло бу китобларни баъзи пайғамбарларига Жаброил алайҳиссалом билан ваҳй, яъни ўқитиш орқали, баъзиларига эса лавҳа узарига ёзилган ҳолда, баъзиларига малаксиз, эшиттириш орқали нозил қилди. Нузул бўлган барча битиклар Аллоҳ каломи бўлиб, абадий ва азалийдирлар. Ҳеч бири махлуқ эмас. Самовий китоблардан бизга билдирилганлари бир юз тўрт дона бўлиб, барчаси ҳақдир. Булардан ўн суҳуф - Одам алайҳиссаломга; эллик суҳуф - Шит алайҳиссаломга;ўттиз суҳуф - Идрис алайҳиссаломга; ўн суҳуф - Иброҳим алайҳиссаломга; Таврот - Мусо алайҳиссаломга; Забур - Довуд алайҳиссаломга; Инжил - Исо алайҳиссаломга; Қуръони карим - Муҳаммад алайҳиссаломга нозил бўлган.

Аллоҳу таоло инсонларнинг дунёда ҳузур-ҳаловатда яшашлари, охиратда абадий саодатга эришишлари учун, илк инсон ва илк пайғамбар бўлган Одам алайҳиссаломдан охирги пайғамбар Муҳаммад алайҳиссаломгача жуда кўп пайғамбарлар воситасида китоблар юборган. Бу китобларда иймон ва ибодат асослари баён ва изоҳ қилиниб, инсонлар муҳтож бўлган ҳар мавзуда маълумот берилганди.

Булардан Қуръони карим охирги илоҳий китобдир. Қуръони карим нозил бўлгач, ўзидан аввалги бутун илоҳий китобларнинг ҳукмлари бекор қилинди. [Бу Оли Имрон сурасининг 85-ояти билан собитдир:«Ким исломдан бошқа дин ахтарса, (билсинки ўша дин) ундан қабул қилинмайди ва у охиратда ютқазганлардан бўлади».]

Жаброил алайҳиссалом, Қуръони каримни, Муҳаммад алайҳиссаломга йигирма уч йилда келтирди. Қуръони карим, 114 сура, 6236 оятдан иборатдир. Баъзи китобларда бу рақамларнинг ўзгача берилиши, Қуръони каримдан бир неча оят чиқариб ташлаш ёки бир неча оят илова қилишдан эмас, балки бир узун оятнинг бир неча оятга ажралиб саналишидан юзага келган. Чунки, Қуръони карим нозил бўлганидан бери унга ҳеч қанақа ўзгартириш киритилмаган ва бундан кейин ҳам киритила олмайди. Аллоҳ каломи бўлган бундай китоб, инсонлар тарафидан ёзилган бўлиши асло мумкин эмас.

Пайғамбаримизнинг “саллаллоҳу алайҳи ва саллам” охиратга ташрифларидан кейин илк халифалари бўлган ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ “родияллоҳу анҳ” Қуръони каримнинг оятларини бир китобда тўплатдилар. Натижада «Мусҳаф» вужудга келди. Асҳоби киромнинг тамоми бу Мусҳафдаги оятларнинг ҳақ, яъни Аллоҳ каломи эканлигини бир овоздан иттифоқла тасдиқлашди. Учинчи халифа ҳазрати Усмон “родияллоҳу анҳ” эса, бу мусҳафдан яна олти дона ёздириб, баъзи вилоятларга юбордилар.

Қуръони каримни, арабий аслидан ўқиш мақсадга мувофиқдир. Чунки, бошқа ҳарфлар билан ёзилган нусхасига Қуръони карим дейилмайди. Қуръони каримни ўқиш адаблари қуйидагича:

а) Мусҳафни қўлга олаётганда таҳоратли бўлиш, қиблага қараб ўтириш ва диққат билан ўқиш керак.

б) Шошилмасдан, (арабча биладиган бўлса) тушуниб ўқиш керак.

в) Китобга қараб ва ҳар бир ояти каримага ҳурмат кўрсатиб, охиригача ўқиш керак.

г) Тажвид қоидаларига риоя этиш лозим.

д) Аллоҳу таолонинг каломини ўқиётганини унутмаслик керак.

е) Қуръони каримнинг амр ва тақиқларига амал қилиш керак.

Батафсил

Малакларга ишонмоқ

«Ва Малоикатиҳи»: Аллоҳу таолонинг малак (фаришта)-ларига ишондим деганидир. Малаклар Аллоҳу таолонинг қулларидир. Барчаси Аллоҳнинг амрларига итоат қиладилар, гуноҳ қилмайдилар. Эркак ёки урғочи эмаслар. Уйланмайдилар. Жонли мавжудот бўлишиб, емайди, ичмайди ва ухламайдилар. Ақлли ва нуроний жисмдирлар. Энг улуғлари тўрт дона:

1.Жаброил алайҳиссалом: Вазифаси пайғамбарларга ваҳй келтириш, амр ва таъқиқларни билдириш.

2.Исрофил алайҳиссалом: Сура уфириш билан вазифали бўлиб, биринчи уфлаши (чалиши)да ҳосил бўлган овозни эшитган Аллоҳдан бошқа бутун жонзот ўлади. Иккинчисида эса қайта тирилади.

3.Микоил алайҳиссалом: Ризқ юбормоқ, арзончилик, мўллик, қаҳатлик, қимматчилик ва ҳар моддани ҳаракат этдириш билан вазифалидир.

4.Азроил алайҳиссалом: Вазифаси инсонларнинг руҳини қабз этмоқдир.

Булардан кейин яна тўрт синф фаришта (малоика ёки малак) бордир. Ҳамалаи арш деб аталувчи малоиканинг [фаришталар] адади ҳам тўртта. Ҳузури илоҳийда турадиган малакларга Муқаррабин дейилади. Азоб малакларининг улуғларига Карубиён, раҳмат малакларига Руҳониён дейилади. Жаннат малоикасидан энг каттасининг исми Ридвон, Жаҳаннам малакларидан каттасининг исми Моликдир. Жаҳаннамдаги вазифали малакларга Забоний дейилади. Коинотда сон жиҳатидан энг кўп бўлган мавжудот фаришталардир [малоика]. Кўкларда малоикалар ибодат қилмаётган бўш жой ҳеч йўқдир.

Батафсил

Аллоҳу таолога ишонмоқ

Иймоннинг шартлари олтита бўлиб, “Оманту”да изоҳ этилган. Иймоннинг маълум олтита хусусга ишонишдан иборат эканлигини Расулуллоҳ “саллаллоҳу алайҳи ва саллам” билдирганлар. Шунинг учун ҳар бир мусулмон, фарзандига аввало «Оманту»ни ёдлатиши ва маъносини ҳам яхшилаб ўргатиши лозим.

ОМАНТУ: «Оманту биллаҳи ва Малоикатиҳи ва Кутубиҳи ва Русулиҳи вал-явмил-охири ва бил қадари, хайриҳи ва шарриҳи миналлоҳи таоло вал-баъсу бадал мавти ҳаққун, Ашҳаду ан ло илоҳа иллаллоҳ ва ашҳаду анна Муҳаммадан абдуҳу ва расулуҳу.»

АЛЛОҲУ ТАОЛОГА ИШОНМОҚ

«Оманту биллаҳи»: Аллоҳу таолонинг бор ва бир эканлигига ишондим, иймон этдим,қалбим билан тасдиқ, тилим билан иқрор қилдим- деганидир. Аллоҳу таоло бор ва бирдир. “Бир” сўзининг луғатда икки хил маъноси бўлиб, биринчи маъноси: Иккининг ярми, саноқ сонларнинг аввалгиси бўлган бир. Иккинчи маъноси: Шериги ва ўхшаши бўлмаслик нуқтаи назаридан бўлган бирдир. Аллоҳу таоло фақатгина сон жиҳатидан эмас, балки шериги ва ўхшаши бўлмаслик жиҳатидан ҳам бирдир. Яъни зоти ва сифатларида ҳеч қайси жиҳатдан Унга шерик йўқ. Бутун махлуқотнинг зот ва сифатлари, Яратганнинг зот ва сифатларига ўхшамаганидек Яратганнинг зот ва сифатлари ҳам, яратилган махлуқларнинг зот ва сифатларига ўхшамайди.

Барча махлуқотнинг ҳар бир аъзосидаги ҳар бир ҳужайрасини йуқдан бор қилган холиқи (яратувчиси) – Аллоҳу таолодир. Аллоҳу таолонинг зотининг ҳақиқатини ҳеч кимса билолмайди. У, ақлга ва ҳаёлга келадиган бутун нарсалардан муназзаҳдир (узоқдир). Зотини ақлга, ҳаёлга келтириш жоиз эмас. Фақат, Қуръони каримда баён этилган исмларини, сифатларини ёдлаб, илоҳ эканлигини булар билан тасдиқ ва иқрор этиш керак. Аллоҳнинг бутун исмлари ва сифатлари азалий ва абадийдир. Зоти ҳеч бир ерда турмаганидек, биз биладиган олтита томондан ҳам муназзаҳдир. Яъни олдинда, орқада, ўнгда, чапда, юқорида, пастда эмас. Унга фақат “Ҳар жойда ҳозир-у нозир” дейишга рухсат берилган.

Аллоҳу таолонинг ўн тўртта сифати бўлиб, булардан олтитасига Сифати Зотийя, саккизтасига эса Сифати Субутийя дейилади. Буларнинг маъноларини билиш ва ёдлаш жудаям зарур.

СИФАТИЗОТИЙЯ

1. Вужуд: Аллоҳу таоло бор. Борлиги азалийдир. Вожибул-вужуддир, яъни бор бўлмоғи лозимдир.

2. Қидам: Аллоҳу таолонинг борлигининг аввали чексиз, бошланғичи йўқдир.

3. Бақо: Аллоҳу таолонинг борлигининг охири ҳам йўқ. Ҳеч қачон йўқ бўлмайди. Шеригининг мавжудияти мумкин бўлмаганидек зоти ва сифатларининг йўқ бўлиши ҳам мумкин эмас.

4. Ваҳдоният: Аллоҳу таолонинг зотида, сифатларида ва ишларида шериги, ўхшаши йўқ.

5. Муҳолафатун-лил-ҳаводис: Аллоҳу таоло зот ва сифатлари жиҳатидан ҳеч бир махлуқнинг зот ва сифатига ўхшамайди.

6. Қиём би-нафсиҳи: Аллоҳу таоло зоти билан қойимдир. Маконга муҳтож эмас. Модда ва макон яратилмасдан аввал У бор эди. Зеро, ҳар турли эҳтиёждан муназзаҳдир. Бу коинотни йўқдан бор қилмасдан аввал қандай бўлса, абадиян шундайлигича қолади.

СИФАТИ СУБУТИЙЯ

1. Ҳаёт: Аллоҳу таоло тирикдир. Махлуқларининг ҳаётига ўхшамаган Ўз зотига лойиқ ва махсус бўлган ҳаёти азалий ва абадийдир.

2. Илм: Аллоҳу таоло ҳамма нарсани билгучидир (олимдир). Унинг илми (билиши), махлуқотнинг билишига асло ўхшамайди. Қоронғи кечада майда чумолининг тош устида ўрмалаётганидан тортиб, ўн саккиз минг олам ичра қайнаб ётган катта-кичик бутун мавжудотни билгучидир. Инсонларнинг кўнглидан кечаётган ўй-фикрларини, ниятларини, оқибатларини ҳам билгучидир. Илмида (билишида) ҳеч ўзгариш бўлмайди. Азалий ва абадийдир.

3. Самъ: Аллоҳу таоло ҳамма нарсани эшитгучидир. Ёрдамсиз, жиҳатсиз ва воситасиз эшитади. Эшитиши қулларининг ва махлуқларининг эшитишига сира ўхшамайди. Бу сифати ҳам, ҳар бир сифати каби азалий ва абадийдир.

4. Басар: Аллоҳу таоло ҳамма нарсани кўргучидир. Кўриши кўз орқали эмас. Сабабсиз, асбобсиз, воситасиз ва шартсиз кўради.

5. Иродат: Аллоҳу таоло ирода қилиш, хоҳлаш, тилаш-исташ деган сифат соҳиби бўлган Зотдир. Тилаганини, хоҳлаганини яратади. Ҳамма нарса Унинг хоҳиши, истаги натижасида бор ёки йўқ бўлади. Унинг иродасига, тилагига ва хоҳишига ҳеч қандай қудрат тўсқинлик қила олмайди.

6. Қудрат: Аллоҳу таоло ҳамма нарсага қодирдир (кучи етгучидир). Қудрат соҳибидир. Ҳеч қандай иш Унга қийинлик туғдирмайди.

7. Калом: Аллоҳу таоло сўзлагучидир. Гапириши сўз, ҳарф, товуш, тил ва восита орқали эмас.

8. Таквин: Аллоҳу таоло яратгучидир. Мужиддир, яъни ижод(йўқдан бор) қилувчидир. Ундан бошқа яратувчи ва ижод этувчи йўқ. Ҳамма нарсани У яратган ва яратади. Аллоҳдан бошқаси учун “яратмоқ”, “ижод қилмоқ” феълини ишлатишда куфр хавфи бор.

         Аллоҳу таолога хос сифатларнинг ҳақиқатларини тушуниб етиш амри маҳолдир. Ҳеч ким ва ҳеч нарса Аллоҳу таолонинг сифатларига шерик ва ўхшаш бўлолмайди.

Батафсил