Келишув
Савол: Тузилган бир келишув номаълум сабабларга кўра бизнинг зараримизга бўлса, бу келишувни бир томонлама бузсак жоизми?
Жавоб: Ҳеч ким келишувни бир томонлама буза олмайди. “Зараримга бўлди, шунинг учун бир томонлама буздим” дейиш бўлмайди. Қуръони каримда маолан буюрилдики:
“Эй иймон келтирганлар, келишувларга риоя қилинглар!” (Моида, 1)
“Аллоҳ келишувни бузишдан сақланганларни севади.” (Тавба, 7)
“Номусларини муҳофаза қилганлар, омонатларга ва келишувларга риоя қилганлар, тўғри гувоҳлик берганлар, намозларини ўқиганлар, жаннат билан сийланадиган кишилардир.” (Маориж, 29-35)
Ҳадиси шарифларда эса қуйидагича марҳамат қилинди:
“Берган сўзида турмаслик мунофиқлик аломатидир.” (Ибни Нажжор)
Савол: Бўёқчилик қиламан. Бир харидорим “Ўғлим ҳам мендан хабарсиз, худди шундай бўёқларни бошқа бировдан сотиб олибди” дея сотган бўёқларимни қайтариб олиб келди. Буларни қайтариб олишга мажбурманми?
Жавоб: Сотган молингизни қайтариб олишга мажбур эмассиз. Лекин эҳсон қилиб молларни қайтариб олсангиз жуда яхши бўлади. Қуръони каримда: “Эҳсон [яхшилик] қилганларга раҳматим, албатта, жуда яқиндир”, деб буюрилган. (Аъроф, 56)
Имоми Ғазолий ҳазратлари: “Харидор пушаймон бўладиган бўлса, савдони бузган яхши бўлади. Чунки Расулуллоҳ “Харидор пушаймон бўлганида сотувчи ҳам рози бўлиб, келишувни бузса, Аллоҳу таоло унинг гуноҳларини авф этади” деб марҳамат қилганлар”, деб айтган. (Кимё-и саодат)
Савол: Пудратчи билан уч йилдан кейин уйни битириб топшириши учун келишдик. Кечиккан ҳар бир куни учун маълум миқдор кечиктириш жаримаси олиш учун келишув тузишим жоизми?
Жавоб: Ҳа, жоиз.
Савол: Никоҳ ўқитишда, қарз олишда, бировни вакил тайинлаганда ва шу каби келишувларда гувоҳ бўлиши керакми?
Жавоб: Бу ҳақда Ибни Обидинда никоҳ гувоҳлари баён қилинганда шундай дейилган:
“Бутун келишувларда, шартномаларда бўлганидек никоҳ учун бирини вакил тайинлаганда ҳам икки гувоҳ бўлиши шарт эмас. Лекин икки гувоҳ бўлиши мустаҳабдир. Никоҳ ўқилаётганда эса шартдир. Қарз беришда икки гувоҳ бўлиши вожиб дейилди. Тижорат, ваколат ва бутун келишувларда тилхат ёзиш шарт бўлмаса ҳам қарз берганда ёзиш керак, никоҳда эса мустаҳабдир. Вакил тайинлашда ва никоҳда, гувоҳларнинг ва вакил тайинланадиган кишининг турмушга чиқаётган хотин-қизни танишлари лозим. Ёнида бўлса, юзини кўришлари яхши бўлади. Бошқа хонадан овозини эшитса ва аёл у хонада ёлғиз бўлса, жоиз бўлади. Никоҳ ўқилаётганда вали ёки вакил гувоҳлар биладиган хотин-қизнинг фақат исмини айтади. Гувоҳлар танимайдиган хотин-қиз бўлса, отаси ва бобосининг исмини ҳам айтиши керак. Таниш дегани кимнинг қизи ва қайси қизи эканлигини билишдир. Шахсини, шаклини билиш эмас.
Кичик қизнинг отаси қизининг никоҳини ўқитиш учун бир кишига амр беради. Вакил тайинланган киши бошқа бировнинг ёнида никоҳ ўқитса, отаси ҳам у ерда бўлса, жоиздир. Чунки вакилнинг никоҳ ўқитиши отасининг ўрнига бўлади. Ўзи эса гувоҳ ўрнига ўтади. Отаси ёнларида бўлмаса жоиз бўлмайди. Балоғатга етган қизнинг отаси ёки бошқа бир вакили бир одам ёнида қизга никоҳ ўқиса, қиз ҳам шу ерда бўлса, жоиз бўлади. Чунки валининг ёки вакилнинг сўзини қиз сўзлагандек бўлади. Вали ёки вакил гувоҳ ўрнига ўтади. Бир одам бир кишига: “Қизингни менга завжаликка бердингми?” деса, у ҳам “Ҳа” ёки “Завжа сифатида бердим” деса никоҳ бўлмайди. Сўраган одамнинг ўзи “Қабул қилдим” дейиши керак. Чунки биринчи бўлиб савол берганди, холос. Савол билан вакил тайинланмайди. “Қизингни менга завжаликка бер!” деганида эди, никоҳ бўларди. Чунки амр билан вакил тайинланган бўлади. Бу вакилнинг жавоби икки тараф номидан айтилган бўлиб, икки гувоҳ ҳам бўлса, никоҳ амлга ошади. Вакил қизнинг отаси исмини нотўғри айтадиган бўлса, никоҳ саҳиҳ бўлмайди.
Бир одам бир неча кишини бир қизни олиш учун юборса, ораларидан бири қизнинг отасига айтиб, отаси ёки вакили берса, саҳиҳ бўлади. Чунки ораларидан сўзлаган вакил бўлади, қолганлари эса гувоҳ бўлади.”
