Фойда-зарар шериклиги
Савол: Молия ташкилотларига даромад ва зарарга шерик бўлишга келишиб пул тикилади. Тикилган пулнинг нимага сарфланаётганини билиш ва асбоб-ускуналар, мебелларга ҳам шерик бўлиш керакми?
Жавоб: Йўқ. Ширкатнинг фақатгина даромад ва зарарига шерик бўлиш учун пул тикиш жоиз. Тикилган пулнинг қаерга сарфланаётганини билиш шарт эмас. Бундай шериклик мудораба ширкати бўлади.
Мудораба ширкатида шерикларнинг бир қисми сармоя беради, нариги қисми ишлайди. Даромад аввал келишилган миқдорда бўлинади. Масалан “Сармоя берганларга даромаднинг 45%и, ишлаганларга 55% берилади” деб келишилган бўлса ва ширкат ўша йили 100 минг сўм даромад кўрган бўлса, 45 мингини сармоя берганлар ва 55 мингини ишлаганлар олади. Сармоя ишлаётганлар учун омонатдир. (Мажалла шарҳи)
Савол: Молиявий идоралар ҳам банклардек даромад беради. Бу ташкилотлар ҳеч зарар кўришмайдими? Нима учун доим баланд даромад беришади? Бир молиявий ташкилот зарар кўрса, пул тикканларга даромад кўргандек катта пул берса, гуноҳ бўлмайдими?
Жавоб: Молиявий идоралар 60% даромад кўрса, пул тикканларга 70%дан берса гуноҳ бўлмайди. Ҳар бир одам истаган кишисига истаганича ҳадя бера олади. Бир молиявий ташкилот 60% даромад кўрса, инвесторларга 59% берса гуноҳ бўлади, қул ҳақи ўтади. Яъни даромаддан паст бера олмайди, лекин ундан кўп бериши мумкин.
Бир киши пулини сармоянинг ўндан бир улушига даромад ва зарарига шерик бўлиш учун дўкончига ёки дорихоначига берса, даромаднинг ўндан бирини олиш ва зарарнинг ўндан бирини бериши керак. Молиявий ташкилотлар ҳам шундай. Банклар зарар кўрса ҳам беради. Лекин молиявий ташкилотлар “Зарар кўрдик. Даромад бермаймиз” дейиши мумкин. Зарар кўргани ҳолда банклардек бир миқдор пул бериши ҳам жоиз. Ҳар бир одам истаган кишисига истаганича ҳадя бера олади.
Савол: Яна шундай муаммо бор. Пул тикканлар ширкат даромад кўрганида пулларини қувона-қувона олишади. Лекин ширкат зарар кўрса, дод-вой кўтаришади. Бундай қилганлар фақатгина даромадга шерикмиз деб ўйлашадими ва бу ният билан пул тикишадими?
Жавоб: Динимизда баъзи нарсалар ниятга боғлиқ, баъзи нарсалар сўзга. Савдода эса сўзга қаралади. Ширкат зарар кўрганида дод-вой кўтарилмайди. Чунки даромад ва зарар шериклиги шундай бўлади, буни бошдан қабул этиш лозим.
Савол: Пулимни даромад ва зарарга шерик бўлиш сифатида дорихоначига бердим. Бешдан бири менинг улушим. Даромаднинг бешдан бирини олиш ва зарарнинг бешдан бирини бериш жоизми?
Жавоб: Ҳа, жоиз.
